Scheepswerf De Klerk in Kruispolderhaven
mm,
18
door Peter Hamer en Bonnie Joosse
Op 9 juli 1849 verleenden de Gedepu
teerde Staten van Zeeland vergunning
aan Jan Francies de Klerk uit Bosch-
kapelle zijn scheepstimmerwerf te
verplaatsen naar de "zeezijde van de
zeedijk aan de Kruispoldersche kaai,
gemeente Hontenisse". En daarmee
begint het verhaal van een van de
toonaangevende werven in Zeeland.
De familie
Jan Francies de Klerk (1812-1886) was
de zoon van Cornelis de Klerk, van
beroep dagloner, woonachtig in Bosch-
kapelle. Jan Francies staat geregistreerd
in de burgerlijke stand als timmerman,
later (vanaf 1846) scheepstimmerman
en schipper. Volgens de overlevering
knapt hij als visser zelf zijn schip op, en
begint zich dan toe te leggen op repara-
tiewerk. Door de inpoldering van de
Catharina polder in 1846 verdwijnt het
Hellegat grotendeels, en zal de scheeps
timmerwerf in Boschkapelle droog
komen te liggen. Daarom verzoekt de
Klerk toestemming van Gedeputeerde
Staten zijn werf te verplaatsen naar de
Kruispolder. Daar liggen een uitwate
ring en een haventje, samen een ideale
plek voor de vestiging van een scheeps
timmerwerf.
Van de eerste jaren van de werf is niet
veel bekend. Maar aangezien de werf in
1882 nog bestaat mag worden aange
nomen dat op een bevredigende manier
in het dagelijks brood wordt voorzien.
De werfbaas trouwt in 1843 met
Johanna de Lavoir, en het paar krijgt in
twaalf jaar tijd vijf dochters en twee
zonen. J.F. de Klerk overlijdt in 1886.
De werf wordt voortgezet door de
jongste van zijn 7 kinderen, Jan Fran
cies junior (1856-1922).
Jan Francies jr. trouwt in 1892 met
Maria Louiza de Bakker, een schip-
persdochter uit Ossenisse. Het paar
krijgt maar liefst 11 kinderen.
De zaken gedijen goed, de omzet van
de werf wordt in de periode 1892-1902
meer dan verdrievoudigd. Was het
tegoed van de werf in 1886 nog een
kleine 3000 gulden, zestien jaar later is
de boekwaarde 10.000 gulden!
Op 10 Januari 1922 wordt de werf inge
schreven in het nieuw ingestelde
Handelsregister te Neuzen (Terneuzen)
onder nummer B-62. Jan Francies de
Kerk jr. staat te boek als de eigenaar,
maar de werf wordt dan al gedreven
door zijn oudste zoon Petrus Augus-
tinus, door iedereen Peet genoemd. De
Kerk jr. omschrijft zichzelf als
"scheepsbouwer en winkelier in kruide
nierswaren". Volgens zijn kleinzoon
Lodewijk was er ook een café, net als
bij Verras op de Paal. Van de toestand
op de Paal is Lodewijk goed op de
hoogte. Omdat zijn moeder niet sterk
was, was hij vaak in de kost bij zijn
tantes op De Paal, die ook een kruide
nierswinkel hadden. De vrouw van
Lodewijk herinnert zich nog goed hoe
de mensen uit Kruispolder stopwol en
suiker kwamen kopen en hoe de
winkelbel dan klonk.
Na het overlijden van J.F.junior in
1922, wordt de naam van de werf
gewijzigd in "Wed. J.F. de Kerk- de
Bakker". Twee zoons, Peet en Aloui-
sius doen het werk. In 1934 doet de
weduwe de werf over aan deze zoons,
die de zaak omzetten in een vennoot
schap onder firma en elk nog eens vier
duizend gulden investeren.
gebruikte materiaal tot in detail
beschreven. Zo weten we dat een bosje
stro 6 cent kostte, en een stoop (2 liter)
teer 40 cent, dat er mos werd gebruikt
voor het dichten van de landen (de
overlap van de overnaadse huid
gangen), en dat een scheepstimmerman
1,50 gulden per dag verdiende. Een
"jongen" verdiende de helft. Hout was
relatief goedkoop onder andere omdat
het niet van ver moest worden aange
voerd: de bossen rond Clinge waren er
goed voor. Daar werden ook de krom-
mers uitgezocht.
In die jaren vormde de Westerschelde
nog een echte grens, en werkte De
Kerk voornamelijk voor opdrachtge
vers uit Zeeuws en Belgisch Vlaan
deren. Na de afscheiding van België in
1830 wordt het voor de Vlamingen als
"buitenlanders" moeilijk op de Neder
landse wateren te vissen. Veel Vlaamse
schepen worden dan omgevlagd naar
Clinge-de Kouter, zoals elders in deze
CONSENT beschreven. Er is volop
werk voor de werf.
Tussen 1885 en 1890 beleeft de visserij
hoogtijdagen. Er worden vanzelfspre
kend veel nieuwe schepen gebouwd.
Het percentage nieuwbouw op de werf
neemt toe van 40 tot 90 van de
omzet. Een nieuw visserschip kostte
destijds gemiddeld drie jaarinkomens
(ca. 1000 gulden), maar de vissers
hebben er kennelijk vertrouwen in.
Vaak worden schepen door de werf
voorgefinancierd. Er wordt een aanbe-
De werf
De oudste
beschikbare
gegevens zijn
van 1882, uit
het rekening
boek van de
werf, wat
bewaard is in
het Nationaal
Scheepvaart
Uit dit reke-
B.V.). Bij de Terneuzense Scheeps- ningboek wordt duidelijk dat op de
bouw Maatschappij in Terneuzen zijn werf werd gewerkt op basis van een
ze al sinds 1924 betrokken. Maar de zeer gedetailleerde administratie. Nadat
schepen die daar worden gebouwd zijn eerst een contract was opgemaakt voor
moderne viskotters van later ook de bouw van een nieuw schip werd het
jachten, en vallen buiten het bestek van
dit verhaal. Zegt Lodewijk de Kerk êA
(zoon van Peet): "die ouwe platte
In 1953 blijkt dat de dijken tussen
Baalhoek en de Paal niet meer zijn
opgewassen tegen zwaar stormweer.
Daarom wordt in het Deltaplan een
nieuwe zeedijk op deltahoogte voor
zien tussen Kruispolder en Baalhoek.
Kruispolder zal daardoor worden afge
sloten van het water. De gebroeders
zien de bui hangen, en zetten in 1962
een nieuwe werf op in Walsoorden. De
oude werf blijft actief in nieuwbouw,
het onderhoud wordt geconcentreerd
in Walsoorden. In 1970 valt dan
uiteindelijk het doek voor de werf in
Kruispolderhaven, waarmee een
hoofdstuk in de traditionele scheeps
bouw in de Schelde delta wordt afge
sloten.
De broers zijn niet voor één gat te
vangen. Zij zetten hun bedrijf voort in
Walsoorden en stichten een werf in
Sluiskil (Scheepswerf Gebr. De Kerk
houten bakken daar weet ik eigenlijk
niks van. Die interesseerden me niet
zo, ik was meer voor echte schepen".
Zelf voer hij in kleine zeilbootjes
zonder motor, waardoor hij niet altijd
op tijd was voor het avondeten. "Dat
hoort erbij, zo leer je varen". Maar fijn
tjes herinnert zijn vrouw hem eraan dat
het eerste maandloon na hun trouwen
opging aan een buitenboordmotor. En
van die platte houten bakken komen
alsmaar meer
foto's uit de
laden van het
kabinet!
De werf van de Klerk, gezien vanuit de lucht, beginjaren vijftig.
CONSENT NR. 19, VOORJAAR 2003
J.F. de Klerk met tevreden klanten.
De Jetty, gebouwd op de werf van de Klerk in 1912, na de verbouwing tot jacht in Museum in
1919. Foto uit de jaren dertig met schipper Leon Huijbrecht. Antwerpen.
CONSENT NR. 19, VOORJAAR 2003
