6
Peter Hamer
Al sinds mensenheugenis wordt hout,
en dan vooral eikenhout, in de lage
landen gebruikt voor het bouwen van
schepen. De oudste bekende schepen,
daterend uit de Romeinse tijd en
daarvoor, zijn op één na allemaal
gebouwd van eikenhout. Eiken is één
van de meest duurzame inlandse
houtsoorten, en was in die tijd ruim De Handel
voorhanden. Ook laten eiken planken
zich goed buigen (branden), wat voor
het vormen van huidgangen noodza
kelijk is.
Bomen groeien over het algemeen lang
zaam, en het duurt heel wat jaren voor
de stam een diameter heeft bereikt die
hem bruikbaar maakt voor de scheeps
bouw. Zo varieert de "kaprijpe" leeftijd
van bomen van gemiddeld 30 jaar voor
populieren tot 150 a 180 jaar voor
eiken. De andere West-Europese hout
soorten zitten daartussenin.
In de vijftiende en zestiende eeuw, toen
de scheepsbouw een grote ontwikkeling
Het hoeft geen betoog dat
het hout dat wij verwerken
bij de restauratie van onze
klassieke schepen niet
zomaar bij de groothandel
op de plank ligt. De vorm
en afmetingen van het
benodigde hout zijn van dien aard dat
het bij de gespecialiseerde houthandel
moet worden gekocht. En daarvan zijn
er in Nederland nog maar een paar.
Sommigen, zoals Almenum in
Harlingen, betrekken hun hout voorna
melijk uit Denemarken, terwijl anderen.
\5 ja^
anders zo gesloten wereldje van het
hout.
Citaat dagboek Peter Hamer:
"We worden verwacht in een oud
ietwat vervallen 'chateau', in het hart
van uitgestrekte bossen in de noord
Franse provincie Aisne. Om de drukte
op de Antwerpse rondweg voor te zijn,
en omdat de veiling om tien uur zal
doormaakte door
de toegenomen
handel, werd in de
Nederlanden voor
namelijk eikenhout
uit de Duitse
wouden in onder
andere Westfalen
en Brandenburg
gebruikt. Het hout
werd in enorme
vlotten via de grote
rivieren naar
Dordrecht gevaren,
waar de grootste
houtmarkt van de
Nederlanden was
gevestigd. Tenge
volge van het
verbruik in de
scheepsbouw werd
eikenhout dermate
schaars, dat in het
begin van de 17e
eeuw het
verwerken van
eiken voor
plafonds in de
koopmanshuizen
werd
verboden. Vandaar dat de
VOC in die tijd hele
bossen heeft laten
aanplanten in Denemarken
om afhankelijkheid van het
buitenland zoveel mogelijk
te beperken.
met name Van Dijk in Laren, hun heil
en handel in Frankrijk zoeken.
Ieder onderdeel van het schip heeft
weer een andere vorm, en de kunst is
een stuk hout te vinden waar die
speciale vorm al in zit. Zo kan worden
voorkomen dat de bocht van bijvoor
beeld een spant "door de draad gaat",
dat wil zeggen dat de nerf van het hout
niet met de kromming van het spant
meeloopt. Dat gaat ten koste van de
sterkte en dus van de constructieve
betrouwbaarheid van het schip.
Vandaar dat voor de inhouten van het
schip (spanten en banden) "gegroeide
krommers" worden gezocht. Dat zijn
stukken hout, meestal uit de kruin van
de boom, die al zoveel mogelijk in de
vorm van het spant zijn gegroeid. Voor
de huidgangen is een boom nodig die
de zeeg van het schip volgt, zodat over
de hele lengte een zo breed mogelijke
plank overblijft.
Om te beleven hoe je die krommers en
kromme bomen vindt en wat er zoal bij
komt kijken, was de heer Zwanikken
van de Houthandel - Zagerij L. van
Dijk zo vriendelijk mij op sleeptouw te
nemen en een kijkje te gunnen in het
7
aanvangen, zijn we op een onmogelijk
uur in de auto gestapt. Maar we zijn
goed op tijd. Op een verlaten weggetje
staat een wagen aan de kant. Het blijkt
een bevriende Vlaamse houthandelaar
met zijn echtgenote te zijn, die op weg
zijn naar hetzelfde adres. Ter plaatse
worden als vanzelfsprekend al de
komende veilingen besproken.
Eenmaal aangekomen op het erf van de
kasteelhoeve worden we als oude
bekenden ontvangen door een uiterst
vriendelijke dame van naar schatting
een jaar of 70, de eigenaresse van het
bos. We zijn de eersten. We worden
binnengenodigd in de huiskamer, en de
dame informeert uitbundig naar onze
gezondheid. Vervolgens wandelen een
achttal geïnteresseerden binnen, die
allemaal met dezelfde hartelijkheid
worden ontvangen. De houthandel is
duidelijk een kleine wereld, waar
iedereen elkaar kent. Er zijn ca. 18
partijen of "lots in de aanbieding,
variërend van kersen tot eiken en essen-
hout.
Onder leiding van een "regisseur" en
een notaris wordt de veiling aange
vangen. Een aantal inschrijvingen is
per post binnen gekomen. De prijzen
voor de diverse "lots worden door de
aanwezigen schriftelijk ingediend in
een envelop die ze van de eigenaresse
krijgen, waarna de geboden bedragen
worden opgelezen. Deze lopen zozeer
uiteen dat ik me als leek afvraag of
sommige bieders wel terzake kundig
zijn. Later zal blijken dat de inschatting
van de bieder erg afhankelijk is van wat
hij met het hout denkt te gaan doen.
Terwijl de handelaren onderling
geamuseerd de stand van zaken in het
hout doornemen bespreken de eigena
resse en haar secondanten de meest
profijtelijke toekenning, en worden de
Veilingen
Jaarlijks is er in Frankrijk
een groot aantal
veilingen. Sommige zijn
private veilingen waar
een eigenaar een gedeelte
van zijn bos in de
verkoop doet, en anderen
worden georganiseerd
door het Office Nationale
des Forêts (ONF), het
Franse Staatsbosbeheer.
Deze laatste zijn door
gaans veel massaler. De
veilingen kunnen
gebeuren bij opbod, bij
afslag, of bij schriftelijk
bod. De houthandelaren
worden op persoonlijke
titel uitgenodigd voor een
of meerdere houtveilingen. Het is dus
niet mogelijk als particulier in te
schrijven!
De veilingorganisatie geeft een cata
logus uit waarin de te veilen partijen
hout en de lengte en diameter van de
individuele bomen zijn beschreven.
Soms gaat het daarbij om een heel
bosperceel, vaker is er sprake van een
partij geselecteerde bomen in een
volgroeid bos.
Als de veiling eenmaal is gedaan begint
\5jaaA
zelden één soort bomen, normaal staan
de bomen door elkaar, kersen, acacia,
eiken, essen, en moeten de bomen echt
worden uitgezocht. En eenmaal
gevonden worden de stammen beoor
deeld.
Bestemming
De bestemming van het hout kan enorm
variëren. Bijvoorbeeld eiken wordt
gebruikt voor vaten (voor de wijn
boeren), meubelhout, scheepsbouw,
spoorbielzen, tuinhout en brandhout.
De meeste gebruikers hebben het liefst
een rechte stam, omdat daarvan minder
0<
Het hout wordt doorgaans gekocht "op
stam". Dat wil zeggen dat de bomen
nog niet zijn gekapt, en dat de houthan
delaar het bos ingaat om de boom of
bomen te schouwen. Dat klinkt eenvou
diger dan het is, want het bos moet
eerst gevonden worden, waarna in het
bos, wat vaak heel wat hectaren beslaat,
het betreffende perceel en de bomen
worden opgezocht. De te kappen
bomen zijn gemerkt. Een perceel is
winnaars bekend gemaakt. Wij hebben
in zoverre geluk, dat twee van de zes
partijen waarop Zwanikken heeft
geboden ook aan hem zijn toebedeeld.
De hele ceremonie duurt een klein half
uur, waarna de succes
volle afloop wordt afge
rond met een borrel en
een hapje, opgediend
door een struise Poolse,
duidelijk de bediende van
mevrouw".
het eigenlijke werk, het onderling
overleg tussen de diverse houthande
laren, waarbij allerlei informatie wordt
uitgewisseld over mooie partijen die ter
veiling komen etc.
Eiken krommers op stam.
Beoordeling van een partij acacia door de heer Zwanikken.
CONSENT NR. 21, VOORJAAR 2005
Verwijzing naar een te veilen perceel.
CONSENT NR. 19, VOORJAAR 2003
Het uitmallen van een huidgang.
^Öehoud^0
Een kapmerk.
