l
t
A
t
Een hoogaars in de aardappelvaart
')fó
i
i
n
u
A
/i
Vele jaren ben ik bezig geweest met het verzamelen van gegevens,
verhalen, genealogie enz. van de laatste Zeeuwse beurtschippers.
C J. van Damme
De laatste Zeeuwse
beurtschippers
JuidVng,<2#.
7*
si i4'
I /Lu-jj
leb\
I JUU\
4/r
l
/r
/SI
éo
u.
in
O
J l
Ver.
!zl.
Z>
<fc
Het kasboek
Tot slot
18 CONSENT NR. 25 VOORJAAR 2009
Adrie Koppejon
Deze inspanningen leidden tot de publicatie van twee boeken:
Sturen en Turen (Uitg. ADZ/november 2002) en De Blikken Motor
(Uitg. ADZ/april 2008).
Het beroep van 'beurtschipper' werd geboren in de late
Middeleeuwen. Met de opkomst en uitbreiding van de steden
kwam er steeds meer behoefte aan een regelmatig transport
van vracht en personen. Steden en/of ambachtsheren onder
ling maakten afspraken met elkaar. Groepen (zeil)schippers
werden aangetrokken, die zich in gildeverband organiseerden,
om regelmatige afvaarten tussen twee of meerdere plaatsen
te kunnen garanderen. In een waterrijk gebied als Nederland
vond eeuwenlang het meeste transport over water plaats. Om
de beurt zeilden de schepen af, lading en passagiers of niet! Zo
werd het begrip 'beurtschipper' geboren. Ten opzichte van de
'vrije schippers' hadden beurtschippers een soort monopolie
positie. In grote lijnen is die positie door de eeuwen heen tot
na de Tweede Wereldoorlog zo gebleven.
Met de opkomst van de vrachtauto - voor
al na de Tweede Wereldoorlog - verdween
deze manier van transport over water. Het
vervoer over de weg nam de taak van de
oude beurtschipper over.
in aardappelen, peulvruchten, kunstmest, motorolie enz.
Van passagiersvervoer was toen al-lang geen sprake meer,
omdat er al volop treinen, trams en snelle stoomboten waren.
Gelukkig is er nog het één en ander bij nabestaanden bewaard
gebleven. Zo trof ik bij een kleinzoon van beurtschipper/
handelaar C.J. van Damme uit Kortgene een soort kasboek
aan. 'Verzonden Ladingen' staat erop: een overzicht van alle
ladingen die hij heeft verscheept over de periode 1919-1925.
Gornelis Jacob (1872-1962) was de laatste Kortgeense beurt
schipper die via Dordrecht op Rotterdam voer. Het is niet
bekend hoe verdit beurtschippersgeslachtteruggaat. Evenmin
is bekend of hij zelfstandig begonnen is, dan wel een bestaan
de beurtdienst heeft overgenomen. Hij was beurtschipper-
Vrijwel iedere Zeeuwse plaats aan het water
kende één of twee beurtschippers. Meest
al voeren zij op Dordrecht/Rotterdam of
tussen Zeeuwse plaatsen onderling. Een
gering aantal voer door naar Amsterdam en
België. Tussen-pakweg 1900 en 1925-werd
er volop gemotoriseerd. Uit de kleinere
plaatsen zoals Gadzand, Biervliet, Geersdijk,
Kats, Bath en De Kraaijert verdwenen de
beurtschippers.
Wat mij opviel, was dat de meeste beurt
schippers uit de wat kleinere plaatsen
er vaak een eigen handel op na hielden.
Van louter beurtgoed konden zij niet be
staan en dus deden zij er een handel bij
:é3
tZ~ 4»
IsT LJ,
LEVERANCIERS
WOONPLAATS
QcJl 0*Lo
BRUTO
J0+JL>\Z
TARRA NETTO
Ir,. 1 f
5'iSS
XI-
Wi
PRIJS
of
BEDRAO
/OU.
3.
4^1
f-
ÏT>
V
V/t.
«t-ö
CONSENT NR. 25 VOORJAAR 2009 19
AARDAPPELEN EN GRANEN.
VEEVOEDER ^\f4(
KORTGENE.
HULPMESTSTOFFEN. TtLfPMOOM INTIRC. HO.
BEURTSCHIPPER
VAN KORTGENE
EN WOLFAARTSOWK
ROTTERDAM EN DORDRECHT
handelaar, en heeft zelf niet of zelden met zijn beurtschepen
gevaren. Gornelis Jacob hield zich bezig met handel in granen
en aardappelen, bevrachten, kantoorwerk enz. Naast zijn
eigen schip, de "Rival", bevrachtte hij ook meerdere of andere
schepen. In een mooi handschrift staan zijn bevrachtingen, be
sommingen en winsten keurig in het kasboek opgeschreven.
Uit het kasboek blijkt dat G.J. van Damme zijn 'vaste' relatie
schippers had. De namen "Maatje" en "Janna" komen namelijk,
het meest voor. Doorgaans werden er aardappelen geladen
voor Rotterdam en Amsterdam. Ook plaatsen zoals Haarlem,
Beverwijk, Schiedam en Woerden komen er incidenteel in
voor. Zelfs een paar vrachten naar België staan vermeld. Op
sommige pagina's staat als scheepsnaam 'Motor' vermeld:
waarschijnlijk bedoelde hij hiermee zijn eigen beurtmotor.
Na zorgvuldig lezen blijkt dat hij in die periode vier keer een
hoogaars heeft bevracht: 25 augustus 1921 (lading 6) werden
er in een onbekende hoogaars met onbekende bestemming
13620 kg. 'eigenheimers' (een aardappelras. red.) geladen, 26
augustus 1921 (lading 7) laadde hij 9699 kg. voeraardappelen,
ook weer in een onbekende hoogaars met onbekende
bestemming.
Lading 54 is duidelijker omschreven. Hier gaan 18279 kg.
voeraardappelen in de hoogaars YE 178 naar Nieuwerkerk aan
den IJssel. Helaas staat er geen datum bij.
Lading 61A ging ook weer in de YE 178 en betrof 14285 kg.
voeraardappelen geladen op 6 januari 1923 te Kortgene met
bestemming Gouderak.
Het is opvallend hoe nauwkeurig alles bijgehouden werd.
Beurtschipper/handelaar Van Damme verkocht zijn eigen
beurtschip "Rival" op 12 september 1950. Volgens het Scheeps
register staat het sinds 16 juni 1966 op naam van A. Geel te
Maasbracht, maar het is niet bekend of het nog in de vaart is.
Twee van zijn vier zonen zetten de handel voort. Thans bestaat
er geen handelaar 'Van Damme' meer.
Bronnen:
CJ. van Damme/Kortgene.
Kadaster Rotterdam
Boek: De Blikken Motor (Uitg. ADZ/Vlissingen)
Zeeuws Archief.
YE 185
