c
UTO
REGISTER OF YACHTS, 1971
tTm.
Poging tot reconstructie
Epiloog
28 CONSENT NR. 28 VOORJAAR 2012
X
1 YR
Identity
i No.
Signal
Letters
Offl.No.
2
Yacht's Name
ex Names
I.O.R. Rating
Type
Other details
3
Ownctt»)
Port of Registry
Home Port
4
Tons
Regd.
Net A
Gross
5
Dimensions
length
TM Bdth Dplh
OA Draft S.Area
WL SailmakeK*)
6
ButfdeK*) What
Designer Year
7
Lngmc
Particulars
Yï19480
UTOPIA
Sc
Mes. P. 3. Mileham
Stalham
14
35-0
35*0
33*5
10*5 7-5
2*5
1 Herbert Potter Heigharo
Woods, Ltd. 1951
Herbert Woodsf Ltd
Petrol Motor
6Cy 2G/40BHP
Morris 57
Y137316
337327 i
UTOPIAN Sc
Reinforced Plastic
Harry Bradley
Huil
Peterborough
6-13
6*70
7
25*0
25*8
25*0
8-8 4*3
2*2
i Bircbwood Boat Sutton-in*
Co. Ltd. Ashfield
Andrews 1969
Oil Engine
4Cy. 38BHP
Perkins '69
Tl19499
163825
UVEBALIA
AuxSlp
F. C. Meakin
Colchester
Hambïe River
3-77
5*79
8
29*6
8-2 5*1 i
4-3 340 J
Payne I
Walton-on- Walton-on-Naze
Naze Boat Buiid- 1936
ing Engs» Ltd.
Oil Engine 4Cy,
B.M.C. '67
Y119505
334293
UWAR GIBA
Sail No. 176 C
AuxYwl
Donald W. G.
Cameron
Greenock
Clynder
9*70
10*64
13
34*8
42*6
28*5
10-0 5-5 I
6*5 678
Banks '67
*70
Gdansk Gdansk
Yacht Yard 1967
Gdansk Yacht Yard
Oil Engine
4Cy. 31/38BHP
B.M.C. '67
i
Y119523
167181
VABEL
AuxBoeier
Sqn. Ldr. R. W.
Kepfel-Compton
London
12*02
14-94
22
40*7 12*0 4*9
40*7 3*5 770
39*0 Cranfield '67
Hollandsche Friesland f
Scheeps. 1915
Oil Engine
4Cy. J9/35BHP
Mercedes-Benz *64
In een brief van 21 september 1999 draagt de heer A.J.M. Molle
het schip over aan de Stichting Museumhaven Zierikzee. Korte
tijd later arriveert het schip in Zierikzee en is sindsdien onder
deel van de collectie van, wat nu heet, de Stichting Museum
haven Zeeland. Sinds februari 2009 ligt de Vabel in de restaura-
tiewerf voor een grondige restauratie.
De levensloop van de Vabel na de stranding is goed te herlei
den maar wat is haar geschiedenis vóór de fatale stranding?
Startpunt van de reconstructie op hoofdlijnen is een zwart/
wit foto, gemaakt in Zierikzee tussen 1900 en 1905. Afgebeeld
is: "Recherchevaartuig No 2" van de Ambulante Recherche, nu
douane genaamd. De foto geeft het aanzien van het Luitje te
Zierikzee. Het huis met de zwarte vensters, nu Nieuwe Haven
17, was destijds het douanekantoor. De ligplaats voor het kan
toor is voor het schip kennelijk vrij gehouden.
Het Rijk had in die tijd verschillende houten boeiers van dit
type in de vaart. Rijkswaterstaat Middelburg had er een, maar
ook de dienst der Domeinen. Er bestaan foto's van zes verschil
lende schepen, allen behorende tot dit type boot. Deze foto's
zijn allen vergeleken met de boeier die nu in de Museumhaven
ligt. De foto van "Recherchevaartuig No.2" komt tot in detail
overeen met het schip op de foto. De andere schepen heb
ben afwijkingen in de tuigage en de dekindeling. Het meest
frapperende is het feit dat Vabel (zonder motor) even koplastig
lijkt als die op de foto. Daarmee is nog geen sluitend bewijs
geleverd dat het om hetzelfde schip gaat.
Na de eerste wereldoorlog vond veel smokkel plaats in de
Zeeuwse en Zuid- Hollandse wateren. Tijdens de oorlog had
den de Belgische vissers het gebied goed leren kennen en dat
maakte de smokkelaars zeer bedreven. Bovendien waren de
invoerrechten hoog en de valuta in de omliggende landen
laag, wat de smokkel zeer lucratief maakte. De directeur Direc
te Belastingen, Invoerrechten en Accijnzen te Breda ontving
verzoeken om drie extra schepen naast de Albatros, Zeehond,
Sperwer en Recherche II twee). Opnieuw duikt dus "Recher
chevaartuig No. 2" op uit de archieven. Maar in dit geval is het
een ijzeren schip, vermoedelijk zijnde de opvolger van de Va
bel. Het Jaarboekje voor de Ambtenaren der Directe Belastingen
invoerrechten en accijnzen, van den Waarborgenz in Nederland
uitgave 1908, maakt melding van de Ambulante Recherche te
Water, meer specifiek van het "Vaartuig nr 2" (het kleine jacht
te Zierikzee), inclusief de namen van de bemanningsleden.
Maar dit alles is hooguit een indirecte indicatie dat het hier om
het schip gaat dat later Vabel ging heten. Finale staving dat het
hier daadwerkelijk om de Vabel gaat, levert het boek Douane
te water- Een vergeten dienst van Geert Nieman en Anne-Ma-
rieke van Schaik: "Vaartuig nr 2" wordt hierin omschreven als
een houten schip, een 'Friesch Jacht' uit het vaargebied Zuid
Hollandse en Zeeuwse wateren tussen 1888 en 1909, met als
thuishaven Zierikzee. Een afbeelding is in dat boek opgeno
men. De Vabel is, volgens deze bron, dus gebouwd in 1888 en
uit de vaart genomen in 1909.
Brengt de bouwwijze ons mogelijk nog tot nadere inzichten?
Van de bouwwerf is helaas nergens een spoor te vinden. Deze
is dus ook niet herleidbaar. Het schip is van zwaar massief ei
kenhout vervaardigd en de bouwwijze komt overeen met die
van 18e en 19e eeuwse vaartuigen. Het is zeker geen schip
gebouwd voor een vroege watersporter. Tijdens de huidige
restauratie trof men zware spanten aan, met huiddelen van
slechts 33mm, waaruit blijkt dat het schip niet is gebouwd als
vrachtschip maar om snel te varen.
Tijdens de huidige restauratiewerkzaamheden zijn brandmer
ken aangetroffen. Bij navraag in het douanemuseum te Rot
terdam bleek dat scheepsmeesters merktekens in schepen
aanbrachten in verband met de inhoud van het schip. Het
laadvermogen moest bekend zijn bij de belastingdienst van
wege de Patentbelasting. Over vrachtvervoer werd belasting
geheven en met behulp van de brandmerken was controle
eenvoudig.
Geven de registers uitsluitsel? In Lloyds Register of Yachts van
1947 is een Vabel opgenomen, gebouwd van hout in Holland,
bouwjaar 1915. Dit bouwjaar is apert onjuist, gelet op de foto's
die begin 20e eeuw van het schip zijn gemaakt. Hoe die fout is
ontstaan of dat het wellicht een gok was bij gebrek aan juiste
gegevens: we zullen het nooit weten. Dat er mogelijk gegist is,
valt te verklaren uit de omstandigheden. Immers, de Eerste We
reldoorlog woedde in dat jaar nog volop in Europa en er was
gebrek aan alles. Er zijn, na eigen onderzoek, geen werven ge
vonden die in 1915 een schip van dit type hebben opgeleverd.
(van boven naar onder)
Kortenhoef 1982
Op de helling in Veere, 1995.
Tijdens de restauratie in 2011.
CONSENT NR. 28 VOORJAAR 2012 29
De exacte gegevens omtrent bouwjaar en bouwwerf van het
schip zijn dus niet bekend. Ooit is het vermoeden geuit dat de
Vabel eind 19e eeuw is gebouwd bij de werf Zwolsman te Mak-
kum. Te staven is dit niet, eensluidende gegevens ontbreken.
Het vaartuig is bijna zeker één van de Rijksvaartuigen uit het
begin van de vorige eeuw en, na buiten dienststelling in 1909,
door de dienst der Domeinen verkocht aan een particulier die
het schip in 1917 bij Zwolsman in Workum liet restaureren.
Kort voor de uitgave van deze Consent ontvingen we van de
vorige eigenaar Mr. Bill Keppel - Compton Engeland, nadere
informatie. Diverse Engelse eigenaren voeren met de Vabel in
Engelse- en Europese wateren. Medewerkers van de Museum
haven Zeeland hopen aan de hand van deze gegevens in En
gelse Registers meer details te bemachtigen over de geschie
denis van deze 'mysterieuze dame
De geschiedenis van de Vabel zal vermoedelijk nimmer vol
ledig te reconstrueren zijn. Net als het menselijk geheugen
vertoont elke geschiedenis hiaten. Geschiedenis is immers het
wrijven van het vergankelijke langs dat wat altijd zal blijven.
Bovendien blijkt dat een oude dame niet zomaar al haar ge
heimen wenst prijs te geven.
De auteurs danken Frans Meulenberg, wetenschapsjournalist, voor
het redigeren van eerdere conceptversies van dit artikel.
Auteursinformatie
Joop den Boer en Cees van Egmond zijn medewerkers van
de Stichting Museumhaven Zeeland te Zierikzee
(www.museumhavenzeeland.nl).
Contactadres van J. den Boer: ober@zeelandnet.nl
