Verdwenen landbouwhavens
n van Suikerpeer) oo de haven te Walsoorden
Zuid-Beveland
Walcheren
10 CONSENT I NR. 34 I VOORJAAR 2018
Toon Franken
Havens speelden vroeger in Zeeland een belangrijke rol voor
de ravitaillering van de eilanden en de afvoer van landbouw
producten. Na de teloorgang van de meekrapteelt rond 1875
schakelden veel Zeeuwse landbouwers over op het verbou
wen van suikerbieten. Deze werden aanvankelijk verwerkt in
suikerfabrieken in België (Moerbeke, Zelzaete en Ka Ho), maar
vanaf 1872 in Zeeland. In Sas van Gent werden achtereenvol
gens in 1872 de NV Beetwortelsuikerfabriek 'Sas van Gent' en
in 1899 de Eerste Nederlandsche Coöperatieve Beetwortsui-
kerfabriek opgericht. Het transport van de suikerbieten van de
akker naar de fabriek gebeurde aanvankelijk alleen met karren
en schepen. Daarvoor gebruikte men bestaande havens, maar
er werden vanaf het einde van de negentiende eeuw ook veel
nieuwe landbouwhavens aangelegd. Zo telde Noord-Zeeland
rond 1960 maar liefst 23 havens: 13 op Schouwen-Duiveland,
8 op Tholen en 2 op Sint Philipsland. De landbouwhavens
werden niet alleen gebruikt voor de afvoer van suikerbie
ten, maar ook voor vele andere landbouwproducten en de
aanvoer van kunstmest en proviand voor de eilandbewoners.
Daarnaast speelden ze een grote rol bij de aanvoer van bouw
materialen ten behoeve van de wederopbouw na de Tweede
Wereldoorlog en de watersnood. Denk hierbij aan bakstenen
voor huizen en grind voor de aanleg van wegen.
Na de watersnoodramp van februari 1953 werden de Zeeuwse
eilanden verbonden met dammen en bruggen en nam het
vervoer per as enorm toe. Vrachtwagens namen de rol over
van de schepen. De havens verloren hun functie en raakten in
verval of verdwenen door de aanleg van bredere waterkerin
gen in verband met het op 'deltahoogte' brengen van dijken,
ter voorkoming van overstromingen. Slechts een paar land-
bouwhaventjes zijn nog overgebleven. Zij kregen meestal een
nieuwe functie als jachthaven.
Hierna worden per regio enkele voormalige en nog bestaande
(landbouw)haventjes in Zeeland besproken.
CONSENT NR. 34 VOORJAAR 2018 11
Gezicht op Beldert, haventje van Dreischor met op achtergrond
stoomgemaal, 1905-1915 ZA, Zl pbr 6251)
Bei lord Haven van Dieischcr
In de gemeente Reimerswaal werden aan de rand van enkele
negentiende-eeuwse polders haventjes aangelegd, waarvan
het tijhaventje gelegen nabij Sint Pieterspolder 4 te Kruinin-
gen nog één van de gaafste voorbeelden vormt. Deze land-
bouwhaven, gelegen aan de Oosterschelde, werd aange
legd na de bedijking van de Sint Pieterpolder in 1878. Het is
een buitendijks gelegen tijhaventje met een rechthoekige
omdijking voorzien van een doorvaartopening. De omdij-
king is grotendeels met (basalt)stenen bekleed. De landzijde
is grotendeels verstevigd tot loswal. Op 3 november 1998
kreeg dit landbouwhaventje de status van rijksmonument,
omdat het een haven van algemeen belang is vanwege de
cultuurhistorische waarde. Het is ook van waarde als zeldzaam
geworden karakteristiek infrastructureel element.
Rattekaai (ook wei Ratfenkaai) is de naam van een getijde-
haven aan de Oosterschelde gelegen ten noordoosten van
Rilland aan de weg Middenhof >..Me ligt: op de dijk tussen de
Eerste en de Tvveede Baihpóider. De haven ontstond na 856
als handelshaven vqor het dorp Rilland en werd in de twintig
ste eeuw vooral gebruikt voor het vervoer van suikerbieten.
De havenkom met plateau en meerpalen ligt ten oosten van
een strekdam en Is beschermd ad rijksmonument Ten westen
van de strekdam lag een jachthaventje.
Het haventje van Rattekaai is dichtgeslibd en de spuikom, die
werd gebruikt om de haven op diepte te houden, functio
neert niet meer. De schuif die met laag water open ging en
het aangevoerde slib weer wegspoelde, zit vast in de modder.
Van de steigers waaraan de vissersbootjes hun touwen vast
knoopten, rest nog een woud van staken.
D^ suikerbieten die landbouwers op Walcheren teelden
werden veelal met de stoomtram gebracht naar de Loskade
in Middelburg, waar ze werden overgeladen in schepen die
naar de suikerfabrieken voeren. Maar er waren ook nog land
bouwhavens zoals bijvoorbeeld die van Nieuwland. Vanaf
het moment dat Nieuwland bestond had het een haven. Op
Restanten haven Rattekaai bij Rilland (©ZB rec.nr. 12335)
Uiijt. R. W. j OclitmAn, Zï*rïtaiw
Haventje Kloosternol van Scharendijke,
(©ZAZGZI pbr 6698)
J{ctyen van Scharen d ijkje
