Ton Lamper
Grafische technieken: etsen en linoleumsneden
Nederland heeft in de loop der tijden een uitgebreide traditie
opgebouwd op het gebied van de grafische kunsten en menig groot
graficus voortgebracht. Echter na een korte opleving in de jaren '60
en '70 van de vorige eeuw lijkt de belangstelling van kunstliefhebbers
voor grafiek steeds verder af te nemen. Wellicht dat, ondanks het feit
dat grafiek in oplage wordt gemaakt en dus ten opzichte van de
andere beeldende kunsten relatief goedkoop is, ook hier de gevolgen
van de recessie een rol spelen. Daarnaast heeft het gebruik en
de mogelijkheden van de computer in de wereld van de grafische
vormgeving een stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. Of is
het misschien toch dat in het huidige Nederlandse kunstcircuit
meer de nadruk ligt op het conceptuele in de kunst?
Kunst is dan voornamelijk bedenken en kunnen beschrijven, iets wat
veel Nederlandse kunstacademiestudenten ook al jaren ondervinden.
Reeds lang lijkt er een doem te liggen op kunstvormen die door
noeste handarbeid ontstaan. Ik zeg het nu wat gechargeerd:
Kunst is vooral denken en niet doen.
Het mag duidelijk zijn dat ik geen aanhanger ben van deze bewering,
maar ook niet van haar tegenpool: kunst is gewoon doen en niet
denken. Ik zoek in mijn werk een balans tussen denken en doen.
Je hebt iqts te melden, dat doe je door een verbeelding en daarbij kies
je die midcïelen en technieken die de zeggingskracht ten goede
komen en zo mogelijk versterken. Dat geldt voor elke beeldende
kunstenaar, maar zeker ook voor een graficus. Want grafiek is niet
zomaar plaatjesmakerij.
Dat grafische technieken al jaar en dag gebruikt worden om plaatjes
e.a. illustraties te produceren heeft meer te maken met de verlangde
reproduceerbaarheid van de afbeelding.
Een heel ander uitgangspunt is dat men de grafische technieken
gebruikt als middel om tot autonome kunst te komen. Waarom kiest
een kunstenaar dan voor een grafische techniek?
Dat is een lastig te beantwoorden vraag, wellicht vergelijkbaar met
de vraag waarom een danser voor klassiek ballet kiest in plaats van
jazzdance. Voor zowel de etstechniek als de linosnede geldt dat ik dol
ben op het handwerk, het urenlang in afzondering kunnen worstelen
met de materie. In mijn geval is het, voor wat de etstechniek betreft,
vooral het werken in een weerbarstige metaalplaat, de ambachtelijk
heid van het procédé, de enorme variatie aan technieken en de
combinatiemogelijkheden met andere druktechnieken en kunst
vormen, en het feit dat er een voorstelling ontstaat door middel
van het aantasten en door zuur laten wegvreten van de drager.
Bovendien kan er gaandeweg het langdurige proces van ontstaan va#
alles gebeuren en dat is spannend. Open blijven staan voor het toeval
toegeven aan hernieuwde inzichten, oog hebben voor het materiaal,
de grillen van de technieken en het proces. En dat alles is af te lezen
in het uiteindelijk resultaat, vastgelegd in de plaat. Vergelijkbaar
met het ondernemen van een reis. Je begint een reis, maar niet alles
is gepland, je laatje voor je uitstapjes ter plekke leiden door het
toeval, pas bij thuiskomst als het fotoalbum is ingeplakt krijg je
een idee van watje hebt meegemaakt.
Natuurlijk kan daarbij de reproduceerbaarheid van de afdruk een
prettige bijkomstigheid zijn, maar voor mij als grafisch kunstenaar
geen noodzakelijkheid. Een grafisch kunstwerk kan dus een unicum
zijn. Voor mij geldt wel dat wanneer ik tot het maken van een oplage
besluit, dat alle drukken zoveel mogelijk aan elkaar gelijk zijn. Om
dit voor elkaar te krijgen noteer ik bijzonderheden zoals kleur
mengingen, bovendien fotografeer ik tijdens de productie de
verschillende fasen. Papier en inkten kunnen lichtgevoelig zijn en
dus kwetsbaar, een reden om voor hoogwaardig materiaal te kiezen.
Over het algemeen kiest men papier als drager voor een grafische
techniek. In mijn geval kies ik er soms zelfs voor om de etsplaten niei
eens af te drukken, maar als een ruimtelijk object of een onderdeel
daarvan te gebruiken. De metaalplaat is vervormbaar of uit te
bouwen tot een ruimtelijke constructie. Niet zo gek als je bedenkt
dat de etstechniek oorspronkelijk werd gebruikt om gebruiks
voorwerpen, wapens en harnassen mee te decoreren.
Centraal thema in mijn beeldend werk is: verzamelen en de
verzameling van beelden. Een heel assortiment van figuratieve
elementen, archaïsche motieven en andere verwijzingen naar de
kunst- en cultuurhistorie, worden samengebracht met abstracte
vormen. Een reservoir van beelden, een soort collectief geheugen
waarbinnen talloze combinaties en associaties mogelijk zijn.
Uit de soms filmisch aandoende afbeeldingen blijkt de fascinatie
voor de menselijke anatomie en bewegingen van het lichaam.
De opeenstapeling van beelden kan men vergelijken met de beelden
die ons door de moderne media in hoog tempo worden
gepresenteerd. Een ieder fixeert uit dat grote aanbod van beelden
die zaken die hem of haar boeien. Net als in de media confronteer ik
de toeschouwers met een spel van verschillende, soms sterk
contrasterende beelden, zowel formeel als inhoudelijk.
Atlas Kleurenets 100 X no cm.
