Wel of niet Land Art
Uitvoering en plaatsing
Beeldkracht en beleving
Don
foto's en tekst Jack van Aspert
|s]a een voorbereiding van circa vijf jaar werd in het voorjaar van
20(4 de beeldende kunst in de openbare ruimte van Zeeland fors
uitgebreid met het werk 'Polderpeil' van de Duitse kunstenaar
Michael Beutler. Het is niet zo maar een werk want dit kunstwerk
bestaat uit in totaal negen betonnen sculpturen (liefkozend ook
Wel bollen genoemd) die over de immens grote Wilhelminapolder
op Noord-Beveland verspreid geïnstalleerd zijn. Het CBK Zeeland,
bijgestaan door de SKOR, wist de maten van de Koninklijke Maatschap
De Wilhelminapolder ervan te overtuigen dat de realisering van dit
eerste Zeeuwse Land Art project een prachtig cadeau zou zijn in het
kader van het 200 jarig bestaan van de maatschap. Na een selectie van
vier schetsontwerpen gaf de Maatschap Michael Beutler de opdracht.
Met de realisering van de opdracht is een bedrag gemoeid van meer
dan 500.000 euro, een bedrag dat is gedekt door publieke en private
middelen.
Geïntrigeerd door alle positieve en minder positieve reacties,
krantenartikelen en publicaties besloten Hans Bommeljé, zijn stageaire
Giorgia Di Coiandrea.Jack van Aspert en Ramon de Nennie
gezamenlijk af te reizen naar de polder om daar polshoogte te
nemen. Behalve foto's werd een aantal indrukken en meningen
vastgelegd, die wij graag aan de lezer van Decreet willen voorleggen.
Het project 'Polderpeil' is gepresenteerd als het eerste Zeeuwse
Land Art project maar is dat het ook geval? Onder Land Art wordt
verstaan een stroming in de beeldende kunst, die ontstaan is in de
jaren 60 van de 20e eeuw, waarbij kunstenaars ingrijpende, kunstzinnig
bedoelde, ingrepen aanbrengen in een landschap door het graven
van grachten en kuilen, het aanleggen van ophopingen op akkers en
weiden en het geordend storten van keien op een wateroppervlak.
Men wil daarbij de menselijke aanwezigheid duidelijk uitdrukken en
stellen dat de mens door de omgevingsverandering de natuur in bezit
neemt. Bekende voorbeelden van Land Art zijn onder andere de
werken van Robert Smithson,'Spiral Jetty' in de Great Salt Lake in
Utah (U.S.A.) en wat dichter bij huis 'Broken circle and spiral hill' in
Emmerschans (gemeente Emmen). In Zeeland is besloten ook Land
Art projecten te initiëren mede naar aanleiding van een werkbezoek
aan de provincie Flevoland. Deze provincie heeft de laatste decennia
in Nederland indruk gemaakt door vooraanstaande kunstenaars als
Daniel Liebeskind, Richard Serra, Antony Gormly en niet te vergeten
Marinus Boezem opdrachten te geven tot het ontwerpen en
realiseren van Land Art projecten. Het nieuwe polderland van
Flevoland is mede daardoor een bijzondere plek in Nederland
geworden. Maar ook hierbij kan de vraag gesteld worden of het
hier nu Land Art betreft.
Strikt genomen valt 'Polderpeil' dus niet onder de definitie van Land
Art, maar misschien is dat hier niet zo belangrijk. Belangrijker is te
kijken hoe de werken zich tot het landschap verhouden en welke
uitstraling en verbeeldingskracht deze hebben. Laten we daarom maar
spreken van landschapskunst en 'Polderpeil' daartoe rekenen.
Het moet overigens gezegd worden dat Michael Beutler zelf ook niet
spreekt van Land Art maar ook van landschapskunst. Een belangrijk
onderscheidend aspect van 'Polderpeil' ten opzichte van andere
projecten op dit gebied is de schaal. Bij ons zijn geen voorbeelden
bekend van de grote en uitgestrekte schaal waarop de negen
sculpturen van 'Polderpeil' zich presenteren (behalve misschien de
olifanten van Tom Claassen bij Almere). De enkele andere
voorbeelden die we kennen zijn van meer tijdelijke aard. Hierbij
denken we aan Christo's Running Fence in California en The Gates in
het Central Park in New York. Zonder overdrijving kan worden
gesteld dat 'Polderpeil' qua schaal dus een redelijk uniek project is.
De negen sculpturen zijn uitgevoerd in wat in het kennersjargon
'schoon beton' genoemd wordt. Dat levert prachtige gladde hoogst
aaibare werken op, die in bijna alle gevallen door omvang en hoogte
een eigen karakter hebben.Toch komt het gebruik van beton in een
natuurlijke agrarische omgeving enigszins vervreemdend over.
Het is niet bepaald een materiaal dat op grote schaal voorkomt in
deze polder.Tegelijkertijd kan de vraag gesteld worden of de omgeving
zo authentiek is of beleefd moet worden. Het betreft immers een
polder die recent (iets meer dan 200 jaar geleden) door het
menselijke ingrijpen ontstaan is en daardoor ook kan worden gezien
als cultuurlandschap. De natuurlijke authenticiteit van deze landbouw-
polder komt nog verder onder druk te staan als men zich ervan
bewust is of wordt dat de exploitatie ervan bijna volledig
geautomatiseerd is. Het inzaaien en het oogsten geschiedt namelijk
computer gestuurd, al dienen de gewassen zelf nog wel het groei
proces voor hun rekening te nemen.Vanuit dit perspectief is het
inbrengen van negen betonnen sculpturen in deze immense polder
minder vreemd en kan het zelfs gezien worden als een verrijking van
het landschap.
De negen sculpturen zouden zodanig geplaatst dat steeds oogcontact
mogelijk is met een of meer andere sculpturen.Toch gaat deze
theorie niet helemaal op omdat een van de sculpturen duidelijk buiten
de borders van de polder is geplaatst. Deze uiterst oostwaarts
gesitueerde sculptuur - de negen sculpturen zijn van west naar oost
door de polder geplaatst - ligt op de oever van de Oosterschelde en
gaat in onze beleving meer de confrontatie daarmee en met het
kleine zandstrandje aan. Overigens vinden wij dit wel een van de
meest inspirerende plekken en komt het werk daar prima tot zijn
recht.Toch lijkt de plaatsing van de negen sculpturen niet (altijd)
onder een strakke regie of patroon te zijn gebeurd. In enkele gevallen
lijkt toch ook de sfeer en de aard van de directe omgeving mede
bepalend te zijn geweest. Wij doelen daarbij op de twee grootste
sculpturen die beiden bij een waterplas gesitueerd zijn.
Het realiseren van het werk 'Polderpeil' in de uitgestrekte
Wilhelminapolder is een immens grote uitdaging geweest voor
kunstenaar Michael Beutler, daar zijn we allen van overtuigd!