bombardement waaraan we permanent onderworpen
zijn. Het beeld van Joep van Lieshout was niet alleen
van staal, maar ook ijzersterk daar waar het gaat om
de verbeelding van die eerste vrijheid. Op het eerste
gezicht ogend als een gesloten kooi, bleek bij nadere
beschouwing de inwoner met het nodige ruk- en
trekwerk de cel uit zijn voegen te hebben gelicht en
er vandoor te zijn gegaan, de tafel, stoeltjes en
wasbak nutteloos achterlatend. Dat het beeld een
ontegenzeggelijke aantrekkingskracht uitoefende op
klauterende kinderen maakte de boodschap alleen
maar treffender. Marinus Boezem roemt of noemt
de namen van vorsten, wetenschappers, politici,
kunstenaars en markante personen die Middelburg
verlichtten in de vorm van in het plaveisel liggende
arduinen stenen. Zelfs van Napoleon kun je met
enige fantasie wel volhouden dat hij een kind was
van de Franse revolutie en met zijn wetgeving enige
inhoud gaf aan de rechtszekerheid van het individu.
Marinus' werk is niet eens zozeer sterk in zijn
vormgeving als wel in de plek die hij gekozen heeft,
de oude entree van de stad. Brutaal eigent hij zich
een van de markantste gebouwen van Middelburg,
de oude stadspoort, toe als onderdeel van zijn
kunstwerk. Een geslaagde vorm van kunstroof.
Treffend werd de vrijheid om te zijn die je wil zijn
getoond in het enorme tableau van Anouk Kruithof
in het Molenwaterpark. Zoveel hoofden, zoveel
zinnen, zoveel kapsels. Duidelijk en treffend. Maar
ook amorf, al die vrijheden zo bij elkaar. Het enige
ordeningscriterium was de gekleurde achtergrond
van al die koppies. Stond dat voor de herkomst van
mensen? Je sociale en culturele achtergrond bepaalt
immers vaak je kans op succes in het leven.
De tweede vrijheid, de vrijheid van godsdienst
(of juist het ontbreken van vrijheid daardoor)
werd belichaamd in de totem op de kolom bij de
toegangspoort van het CBK en het masker daar
tegenover in de gotische nis boven de toegang tot
het abdijplein. Het zijn immers totems en maskers,
die horen bij riten, tradities en liturgieën waarmee
godsdiensten de gelovigen bij de les houden. Hoewel
beiden beelden van dezelfde kunstenaar Nadia
Naveau waren, vond ik ze beiden niet even boeiend;
vooral de gestapelde beelden op de hekkolom
nodigden uit tot een langdurige beschouwing.
Opnieuw een masker troffen we hoog op een van
de torens van de abdij, van de hand van Michael
Sailstorfer, in wie ik niet veel meer dan de contouren
van Popeye the Sailorman inclusief pijp kon
ontwaren. In de beschrijving werd het beeld van
Sailstorfer 'het boegbeeld van Facade 2017' genoemd.
Zo heb ik het bepaald niet ervaren. In mijn ogen was
dit een absoluut gemiste kans om met alle
beschikbare middelen op zo'n fantastische plek iets
heel bijzonders te maken. Sailstorfer had werkelijk
alles wat een masker tot iets griezeligs, betoverends,
grappigs of intrigerends maakt, weggelaten; wat
overbleef was een wat vreemde bonbondoos van wit
karton (dat metaal was volgens de beschrijving).
Godsdienst was natuurlijk ook het thema bij drie
koppen op sokkels bij de Koepelkerk van Folkert de
Jong. Hier kwam de geschiedenis van Middelburg
wel om de hoek; het bleken de konterfeitsels van de
Middelburgse predikanten Smytegelt, Teellinck en
Pottey te zijn; elk met hun eigen vertaling van de
waarheid buiten de gevestigde kerk met
bijbehorende volgelingen en inperking van
vrijheden. De koppeling met de Koepelkerk maakte
het tot een fraai Gesammtkunstwerk dat uitnodigde
tot het uitdiepen van dit specifieke aspect van de
Middelburgse historie. Prima. Tot slot, ik geef het
toe, moet ik enige fantasie ten beste geven om het
beeld 'To Reflect' van Anne-Marie van Sprang 00k in
dit rijtje te laten passen. Hier komt het: de mens die
over zichzelf nadenkt of zichzelf in de spiegel
aanschouwt kan niet anders dan tot de conclusie
komen dat hij/zij zowel het begin- als het eindpunt
van alles is. Het bewustzijn van deze verpletterende
werkelijkheid kan velen ertoe verleiden naar de
opiumpijp van de godsdienst te grijpen.
De derde vrijheid dan: de vrijwaring van gebrek.
Liza May Post toont ons een afbeelding van een
koppel dat mistroostig, of gelukkig, of peinzend
of nadenkend (vul maar in) in de vlammen van een
kampvuurtje staart. Vuur staat voor licht, warmte en
geborgenheid; alles wat het tegendeel van gebrek is.
De situering in een overdekte ruimte van de abdij
maakt de associatie met geborgenheid nog groter.
Het voluptueuze beeld van Henk Visch, kon in dit
verband niet anders dan als 'Hollands Welvaren'
beleefd worden. Het beeld ademt voldaanheid en
bezonkenheid uit en zal daar op dat vergeten pleintje
onder aan de Koorkerk voor eeuwig blijven rusten.
Mijn advies aan de organisatoren van Fagade: voor
altijd laten liggen daar; het hoort nu al
onverbrekelijk bij Middelburg of zo men wil:
Middelburg hoort voortaan bij dat beeld! De titel
'Das Kino' kan niet anders slaan dan op de geloken
ogen; tegen de binnenkant van de oogleden
projecteert de bioscoop van het leven aan deze
rustige androgyn haar/zijn bestaan; het leven van
ons allemaal. Vijf sterren! Joost van den Toorn had
zich, net als Folkert de Jong, gedegen in de historie
van Middelburg verdiept en kwam met het verhaal
van de stichter van de Norbertijnen, Norbertus, die
door Rome geprest werd om de aanhang van de
armoede predikende Anselmus in Zeeland een kopje
kleiner te maken. Gebrek aan godsdienstvrijheid en
vrijwaring van gebrek waren hier in één kunstwerk
verenigd. Immers, centraal in het kunstwerk stond
de wijze waarop Anselmus op kwam voor de armen
en protest aantekende tegen het gebrek aan
aandacht daarvoor bij de kerkvorsten. De derde
vrijheid was het meest pregnant aanwezig in de
slachtpartij van Berlinde de Bruyckere op de
Vismarkt. Als een lam Gods lag hier levensecht een
veulen opgebaard, klaar om uitgebeend te worden
en als voedsel te gaan dienen. Het beeld oogde
dermate gruwelijk dat diegenen die nog geen
vegetariër waren het aanstonds zouden kunnen
worden. Ook consumeren is een vrijheid die kritisch
beschouwd kan worden.
De vierde vrijheid, de vrijwaring van vrees werd al
meteen bij binnenkomst in Middelburg getoond met
de grappige griezelboom van Anne de Vries, die een
Disney achtige halloween middag voor jong en oud
in de stad beloofde; wat dat betreft dekte het beeld
bij de entree van de stad de lading niet. De curatoren
89
