water zuurstofhoudend
water zuurstofloos
r
organische stof
1
koolzuur
nitraat
sulfaat
driewaardig ijzer
-1
zuurstofhoudend
(bruin, grijs)
sediment
zuurstofloos
kwaliteit is een derde werkterrein van de
geochemie. Het omwoelen van slib verstoort
het gecompliceerde evenwicht tussen boven
staand water, poriënwater en sediment,
waardoor extra mobilisatie kan optreden van
fosfaten en zware metalen. Naar de omvang
van dit effect wordt thans onderzoek ver
richt in samenwerking met verscheidene
diensten en instellingen.
Een vierde studiegebied wordt gevormd door
het gedrag van de bodem onder bovenstaand
zuurstofloos water. Dit verschijnsel treedt
onder meer op in zogenaamde diepe putten
van bekkens, waar de waterdiepte zo groot
is, dat onder bepaalde condities stratificatie
plaatsvindt, waarbij aanzienlijke hoeveelheden
van bepaalde stoffen door de bodem worden
afgegeven (zie Bericht 65, augustus 1973).
Het zuurstofgehalte in de bodem
Het zuurstofgehalte in de onderwaterbodem
is van groot belang voor alle vier de
bovengenoemde processen. Het lijkt dan ook
nuttig hier wat dieper op in te gaan.
Bepaalde belangrijke elementen kunnen in
het sediment in verschillende vormen voor
komen, afhankelijk van de aanwezigheid van
zuurstof (zie tabel 1).
De verschillen in voorkomensvorm van die
elementen komen tot uiting in verschil
lend chemisch gedrag, wat op zijn beurt de
oorzaak is van een verschillend gedrag van
andere belangrijke elementen, waaronder
fosfaat en zware metalen. In het kort komt het
erop neer, dat de elementen geneigd zijn bij
aanwezigheid van zuurstof aan het sediment
vast te gaan zitten, terwijl dezelfde ele
menten bij afwezigheid van zuurstof van de
bodemdeeltjes los kunnen laten. Daardoor zal
hun concentratie in het poriënwater tussen
de bodemdeeltjes toenemen. Als er contact
mogelijk is tusen dit verrijkte poriënwater en
het bovenliggende oppervlaktewater is uit
wisseling mogelijk. Behalve als gevolg van
zuurstofloosheid kunnen dergelijke verschijn
selen ook optreden door verstoring van de
zuurstofrijke bodemlaag tengevolge van
baggerwerkzaamheden of door opwervelinger
van slib. Het zuurstofrijke water doet dan
echter een deel van de gevolgen teniet.
Accumulatie van fosfaat
Al eerder in dit artikel is gesproken over de
verschillende soorten accumulatie van fosfaat
Dat dit grootschalige processen zijn, blijkt uit
tabel 2, waarin de percentages voor verschei-
Tabel 1
Voorkomensvormen van elementen in sediment
Element
Zuurstof aanwezig
Zuurstof afwezig
koolstof
organische stof, koolzuur
koolmonoxyde, methaan
stikstof
nitraat
stikstofgas, ammoniak
zwavel
sulfaat
zwavel, sulfide
ijzer
driewaardig ijzer
tweewaardig ijzer
292
