Landschap in ontwikkeling
Het verlangen van de mens om gestalte te ge
ren aan de groene ruimte om hem heen is wel-
icht even oud als zijn streven naar vormgeving
ran het meest directe leefmilieu, de stenen
uimte van huis en stad. Ons eigen land vormt
;en markant voorbeeld van die scheppings
drang. In de loop van vele eeuwen werd het met
ren ongekende vlijt en in een voortdurende
strijd met het water omgevormd van een uitge
strekt natuurgebied tot een rijkgeschakeerd cul-
uurlandschap.
Dndanks dit alles blijft het merkwaardig dat een
duidelijke vorm-wil, het bewust scheppen van
sen landschap, in de lange loop der tijden vrij-
vel altijd beperkt bleef tot objecten - grote zo
vel als kleine- met een begrensde doelstelling:
sen mooi stukje miniatuurwereld als basis en
ichtergrond voor de verpozing en ter verrijking
'an het leven, vaak van enkelingen, soms ook
ran velen. Daarom waren het bijna altijd tuinen,
sarken en landgoederen die het onderwerp wa-
en van deze creativiteit. Het landschap als ge-
leel, met akkers en weiden, bossen, rivieren,
vegen, dorpen en boerderijen kreeg wel gestal-
e, maar meestal als gevolg van het natuurlijk
'erloop der dingen, het spel van krachten van
Ie mens met de grond, en slechts zelden als het
esultaat van een vooraf beraamde conceptie,
lericht op een visueel perspectief. Dat er on-
lanks het ontbreken van een gerichte visie op
iet landschap in dat spel van krachten zulk een
ijkdom aan cultuurlandschappen is ontstaan,
nogen wij met dankbaarheid ervaren.
/oor een belangrijk deel vindt dat zijn oorzaak
n het evenwicht tussen de vormgevende krach-
en. Vele van die landschappen werden daar-
loor tot een boeiend compromis tussen mens
in natuur.
roch waren er ontwikkelingen die erop wijzen
dat ook vroeger soms werd gedacht en gewerkt
aan wat wij later landschapsverzorging of land
schapsbouw zouden gaan noemen. In Engeland
bij voorbeeld werd het open heuvelland, dat
eertijds grote delen van de Britse eilanden ken
merkte, als gevolg van een herverkavelingswet,
de zogenaamde Enclosure Act, eeuwen geleden
getransformeerd in het heggenlandschap zoals
wij het heden nog kennen, hoewel het helaas
door de veranderde agrarische bedrijfsvoering
sterk wordt aangetast. In Duitsland was er in de
vorige eeuw een stroming die zich door middel
van plaatselijke verenigingen bezig hield met
'Landesverschönerung', een soort landschaps
verzorging die zich ook tot de landbouwgebie
den uitstrekte. De bekende geograaf Von Hum
boldt was daarvan een der voormannen. In ei
gen land kon wellicht de droogmakerij De
Beemster, ontworpen in opdracht van Amster
damse kooplieden, als een der eerste bewust
gevormde landbouwlandschappen gelden.
Als ik het goed heb werd in ons land het vraag
stuk van de bestemming van onze vaderlandse
grond, in relatie tot een min of meer geleide
ontwikkeling van het grondgebruik, voor het
eerst in het openbaar aan de orde gesteld in
1924. Ongetwijfeld werd dat ingegeven door
een gevoel van onbehagen over de achteruit
gang van ons fysisch milieu door ongeordende
bebouwing buiten de wooncentra en door een
voortschrijdende aantasting van het cultuur
landschap als gevolg van ontginningen en een
zijdig gerichte, incidentele landverbeteringen.
Merkwaardig is het te ervaren, dat denkbeelden
die thans de grondslag vormen voor het plano
logisch beleid, en die de stedebouwkundige en
de landschappelijke ontwikkeling van ons land
voor een belangrijk deel bepalen, in feite nog zo
243