paald moesten worden. Om dit grote aantal te
kunnen verwerken is al snel gezocht naar auto
matiseringsmogelijkheden. Daarvoor was veel
eigen onderzoek nodig, want voor waterkwali
teitsmetingen was er eigenlijk niets op de
markt. Het bleek toen mogelijk auto-analyzers,
die in ziekenhuizen gebruikt worden voor auto
matische analyse van bloed, om te bouwen
voor het gestelde doel. Met zo'n machine kan
men in anderhalve minuut 12 chemische varia
belen in een monster bepalen. De resultaten
verschijnen in de vorm van een lijst van gehal
ten.
Het principe van deze apparaten is vrij eenvou
dig: het berust op kleurverandering. Aan het
monster wordt een stof toegevoegd, zodat een
bepaalde verkleuring ontstaat. De intensiteit
daarvan wordt met licht van een specifieke golf
lengte gemeten; zij is een maat voor de concen
tratie van de te bepalen stof. De praktische uit
voering van dit principe is minder sim pel, omdat
er nogal wat bijkomende voorwaarden zijn: het
moet zeker zijn dat de verkleuring alleen door
de gewenste variabele ontstaat, de verhouding
tussen de te bepalen en de kleurende stof moet
binnen zekere grenzen liggen en de lichtsterkte
en de golflengte moeten stabiele waarden heb
ben.
Nadat enkele jaren lang vooral het inventarise
rend meten op de voorgrond heeft gestaan, be
gint nu de aandacht te groeien voor meer gede
tailleerd onderzoek. Men wil weten of de geko
zen meetpunten representatief zijn voor het ge
bied waarin ze liggen en welke invloed verande
ringen als het getij, dag en nacht en eventuele
stormen hebben op de waterkwaliteit. Het kost
teveel tijd om op een groot aantal plaatsen tus
sen de gebruikelijke bemonsteringspunten nog
extra metingen te doen. Het uitvieren van sen
soren, het opschrijven van resultaten is tijdro
vend. Daarom is gezocht naar een andere tech
niek: meten tijdens het varen. Dat kan alleen
met die metingen die met elektrische sensoren
plaatsvinden: diepte, temperatuur, geleidend
heid, zuurstofconcentratie, zuurgraad en flu
orescentie. Hoewel het denkbeeld eenvoudig is,
doen zich bij de realisering ervan nog heel wat
technische problemen voor. De meeste senso
ren zijn nogal kwetsbaar en moeten dus tegen
beschadigingen beschermd worden. Bij een
vaarsnelheid van 15 km per uur komt een bot
sing met in het water zwevend materiaal hard
aan. Van de andere kant moet de bescherming
ook weer niet al te rigoreus zijn, want dan kan
het te onderzoeken water er niet voldoende bij.
Cavitatie-bellen, die door ongelukkige vormge
ving kunnen ontstaan, zijn ook ongewenst. Ver
der moet het meetapparaat onder water niet
gaan slingeren of dansen en mag het ook niet
526
met de schroef van het schip in aanraking ko
men. Na veel experimenteren is een constructie
ontwikkeld die afgebeeld is op de foto op p. 525,
links. Ze bestaat uit een torpedovormig ballastli-
chaam met daarboven een kooi waarin de sen
soren zich bevinden. Stabilisatievinnen zorgen
voor een rechte koers; door de kracht van het
langsstromende water op de vinnen wordt de
meetset naar de diepte getrokken. Met de lengte
van de hijskabel kan eenvoudig de gewenste
diepte gekozen worden. Aan de zijkant van het
schip is een uithouder bevestigd. Daardoorheen
loopt een lijn die de meetset op enige afstand
van het schip houdt, weg van de schroef. Een
soortgelijke constructie is gemaakt voor het op
pompen van watermonsters. Een torpedovor
mig lichaam draagt vier membraampompen en
een dieptesensor. De pompen kunnen 3 m3/uur
leveren en met behulp van een 50 meter lange
slang kan zelfs op de diepste plaatsen van de
Delta water opgepompt worden. Bij die diepte
moet het schip overigens stil liggen. Bij varende
metingen wordt een kortere slang gebruikt. Op
gezette afstanden kunnen monsters voor het la
boratorium genomen worden. Een gedeelte van
het opgepompte water wordt door twee fluores
centiemeters gevoerd. Die zijn vooral bedoeld
om de algenconcentratie in het water vast te
stellen. Ze maken gebruik van het feit dat algen,
als men ze bestraalt met licht van een bepaalde
golflengte - 430 nm, blauw licht - licht uit gaan
stralen van een andere golflengte - 650 nm,
groen licht. De sterkte van die uitstraling is af
hankelijk van de algensoort en de hoeveelheid
algen.
Voor het noteren van de meetwaarden worden
elektrische schrijvers gebruikt. Een strook pa
pier beweegt zich met een aan de vaarsnelheid
gekoppelde snelheid onder een aantal pennen
door, die zich dwars op het papier kunnen be
wegen. Hun positie is op elk ogenblik evenredig
met de grootte van het elektrische signaal dat ze
binnen krijgen. Om de getekende lijnen-6op
één strook - uit el kaar te houden,hebbende
pennen verschillende kleuren. Door een vernuf
tige constructie liggen de pennen zo dicht mo
gelijk bij elkaar, zonder dat ze met elkaar in bot
sing kunnen komen. Gelijktijdig optredende ver
schijnselen worden dus mogelijk recht boven
elkaar op de strook getekend. Er is veel onder
zoek voor nodig geweest, om registratie-appa-
ratuur te vinden die de ruwe omstandigheden
aan boord van een schip langdurig kon weer
staan.
Recente ontwikkelingen
Door de nieuwe technische ontwikkelingen wer
den de meetschepen veel beter toegerust voor
