marketing en public relations - ook de
technisch hoog ontwikkelde thuismarkt. Er
moet overigens op worden gewezen dat
grotere bedrijven hun innoverende activiteiten
veelal onderbrengen in kleine, min of meer
zelfstandig opererende eenheden.
Bij afgeleide effecten moet men denken in
bedrijfstakken en bedrijfstakstructuren. Uit de
vraaggesprekken komt naar voren dat de
overheid een grote rol kan spelen bij het
stimuleren van afgeleide effecten, en bij het
scheppen van een gunstig klimaat voor het
ontstaan ervan. Dit vereist in eerste instantie
een betere bewustwording van de mogelijkheid
dat afgeleide effecten kunnen optreden.
Waarschijnlijk is de omvang van de afgeleide
effecten in economische termen, in verhouding
met de ongeveer 8 miljard gulden die het
project gekost heeft, vrij beperkt gebleven.
Opmerkelijk is wel, dat veel betrokkenen de
afgeleide effecten gevoelsmatig hoog inschat
ten. Harde gegevens die tot een goed onder
bouwde economische kwantificering zouden
hebben kunnen leiden, konden echter door
geen van de bezochte bedrijven en instellingen
worden verschaft. Voor zover er sprake is van
afgeleide effecten, kunnen die in eerste
instantie het gemakkelijkste getraceerd
worden via veranderingen in werkgelegenheid
bij de betrokken bedrijven.
De spin-off-impulsen in de sector waterbouw
vormen een sterk samenhangend complex. De
geavanceerdheid en kwaliteit van de uitvoering
van het project zorgden voor een positieve
klank. Daarnaast hebben zich belangrijke
ontwikkelingen voorgedaan in de wijze van
benadering van dergelijke grootschalige en
innovatieve projecten. Concrete impulsen
worden gevonden in verbetering van bodem
en oeververdedigingsmateriaal, en daarmee in
kennis en ervaring omtrent modulair bouwen
en probabilistisch ontwerpen. Binnen de
Rijkswaterstaat hebben deze ontwikkelingen,
in vergelijking met de voorheen gebruikte
materialen en vroeger gehanteerde ontwerp
en bouwmethoden, in elk geval geleid tot
aanmerkelijke besparingen. Het ontbreken van
een markt voor vergelijkbare constructies als
de stormvloedkering heeft tot gevolg dat tot
dusver geen substantieel gebruik kon worden
gemaakt van de leereffecten.
Bij de onderzoeksinstellingen hebben veel
nieuwe ontwikkelingen plaatsgevonden. Een
deel daarvan bestaat in een versnelling van
reeds onderkende ontwikkelingen op het
gebied van kennis van het milieu, wiskundige
modellen en specifieke instrumenten. Aange
tekend dient te worden dat door het grote
beslag dat het Oosterscheldeproject op de
capaciteit van sommige instellingen heeft
gelegd, andere ontwikkelingen, die evenzeer
van belang waren, een achterstand hebben
opgelopen.
De betekenis van een sterk innovatieve
thuismarkt voor de Nederlandse waterbouw
sector kenschetst men in de betreffende
sector als zeer groot. Waaruit deze betekenis
precies bestaat en waaruit die blijkt, is nooit
onderzocht. Een onderzoek ernaar zou ook
een antwoord moeten geven op de vraag
welke rol een project als de Oosterschelde
daarin speelt, en welke waarde er uit dien
hoofde aan zou moeten worden toegekend.
Het is tevens onvoldoende duidelijk wat de
zogenaamde succesfactoren zijn waaraan
deze sector moet voldoen op de internationale
markt. Met zo'n onderzoek is inmiddels een
begin gemaakt.
In de sector meetsystemen en onderwaterin
spectie is er wel sprake van meetbare afgeleide
effecten, blijkens de toegenomen werkgelegen
heid. Het gebruik van nieuwe duiktechnieken
en nieuwe apparatuur groeit, en er wordt een
nieuw marktsegment veroverd dan wel
gecreëerd. De indruk bestaat dat met name
deze sector op de internationale markt goede
groeimogelijkheden heeft. Daarbij kan een
gericht overheidsbeleid een positieve factor
zijn.
In de sector metaalnijverheid, met uitzonderinr
van de scheepsbouw, zijn bij de onderzochte
bedrijven geen noemenswaardige kwantificeer
bare afgeleide effecten gevonden. Mogelijk
kan het toepassen van het hydraulisch
principe bij de bewegingsmechanismen in de
toekomst nog leiden tot enige effecten. Voor
wat betreft de ontwikkeling van computer-pro
grammatuur is alleen sprake van leereffecten
bij het ontwerp van automatiseringssystemen
Dit heeft binnen het project geleid tot bespa
ringen, maar daarbuiten is er geen merkbare
uitstraling.
524
