V
VAN NATUURBELEVING
NAAR MILIEUBEWEGING
DEEL VIER
In deze laatste aflevering van een serie artikelen over de geschiedenis van de natuur- en
milieuorganisaties wordt vooral aandacht besteed aan een vrij jonge loot aan de tak, de milieu
edukatie. In dit artikel worden de ideeën die ten grondslag liggen aan de verschillende vormen van
natuur- en milieuedukatie behandeld, aan de hand van de verschillende organisaties die in Nederland
op dit terrein werkzaam zijn.
14
In de jaren zestig zagen we een maat
schappelijk onbehagen ontstaan, dat
gevolgd werd door een decennium van
aktie, ook op het terrein van natuur en
milieu. De tachtiger jaren kenmerken
zich eerder als de jaren van de milieu
edukatie.
Allerlei groepen en organisaties die zich
met natuur en milieu bezighouden ont
wikkelen edukatieve programma's. Het
doel van deze edukatie is een mentali
teitsverandering teweeg te brengen ten
aanzien van natuur en milieu. De
oplossing van natuur- en milieuproble
men moet vooral gezocht worden in een
verandering in het denken en handelen
van mensen. De meest voor de hand lig
gende manier om dat te bereiken is door
middel van edukatie. Er zijn verschillen
de stromingen in de natuur- en milieue
dukatie aan te wijzen. Het gemeen
schappelijk doel is het zelfde, de menta
liteitsverandering, maar aan dit begrip
wordt op verschillende manieren inhoud
gegeven.
De natuurbeschermingsedukatie bij
voorbeeld is gebaseerd op de overtuiging
dat een grotere kennis van en bekend
heid met de levende natuur, de houding
van het publiek jegens de natuur zal
verbeteren. Essentieel voor het eduka-
tieproces is het leren kennen en ver
trouwd raken met planten en dieren en
hun onderlinge relaties. Niet alleen om
dat er fundamentele inzichten aan wor
den ontleend. Maar ook omdat een ge
sprek over hoe het anders kan meer kans
van slagen heeft, wanneer de deelne
mers eerst iets van wat voor hen waarde
heeft hebben ontdekt en leren kennen.
Het doel van de edukatie is mensen be7
wust maken van hun relatie tot de omge
ving, van hun afhankelijkheid ervan en
de verantwoordelijkheid ervoor. De
beste manier hiervoor is kontakt met de
levende natuur. Een organisatie die vol
gens deze doelstelling werkt is het In
stituut voor Natuurbeschermingseduka
tie (IVN). Maar hiertoe kan men ook de
plaatselijke en regionale natuurbe
schermingsverenigingen rekenen.
Bij de natuurbeschermingsedukatie zien
we dus dat het aksent ligt op de individu
ele verantwoordelijkheid van ieder mens
en dat meer kennis van de levende
natuur een milieuvriendelijker gedrag
zal opleveren. Bij de milieuedukatie ech
ter wil men duidelijk maken dat de mi
lieuproblemen maatschappelijke oorza
ken hebben. Het aksent ligt dan ook
meer op kennis en inzicht in maatschap
pelijke processen. De edukatie gaat
gepaard of dient vaak ter ondersteuning
van akties. De doelgroepen lopen sterk
uiteen. In eerste instantie was men sterk
gericht op aktiegroepen, maar al snel
verbreedde zich tot volwasseneneduka-
katie en scholen.
Een organisatie die in de jaren tachtig
een duidelijke visie ontwikkelde op dit
terrein was de Stichting voor Milieu
Edukatie. Deze organisatie is ontstaan
uit de Aktie Strohalm, die vooral de
nadruk legde op politieke aktie. De
voornaamste drijfveer van deze organi
satie was de kritiek op bedrijven en poli
tieke partijen dat ze de oplossing van de
milieuproblemen zochten in technolo
gische oplossingen. Aktie Strohalm
vond dat symptoombestrijding, de
problemen dienden aan de wortel aange
pakt te worden. De hoofdoorzaak was
volgens hen de roofbouw op natuurlijke
hulpbronnen en om daar verandering in
te brengen diende de hele maatschappe
lijke struktuur op de helling gezet te
worden. Tamelijk radikaal dus. In het
edukatieprogramma dat bij deze visie
hoort ligt het aksent op de aandacht voor
de maatschappelijke processen en struk-
turen. Er wordt uitgegaan van de over
tuiging dat de mensen vervreemd zijn
van de natuur. Edukatie moet inzicht in
de maatschappelijke strukturen ver
schaffen, waardoor die vervreemding
wordt doorbroken.
Een soortgelijke doelstelling in die tijd
heeft de Vereniging Milieudefensie. Ook
hier wordt het bewustworden van de
milieuproblemen gekoppeld aan aktie.
Deze groep richt zich vooral op
volwassenenedukatie, waarbij wordt
uitgegaan van de eigen ervaringen van
mensen.
De Kleine Aarde neemt een aparte
plaats in binnen de milieubeweging. Ook
zij dankt haar ontstaan in het begin van
de jaren zeventig aan het feit dat de
mensen zich steeds meer bewust worden
dat er een sterke samenhang bestaat
tussen milieubederf en maatschappelij
ke ontwikkelingen. In die tijd bleek er
ook een grote behoefte te bestaan aan
milieuvriendelijke oplossingen. Men
zocht werkwijzen en methodes waarmee
mensen zich minder afhankelijk konden
maken van de konsumptiemaatschappij.
Bij de Kleine Aarde worden deze
methodes ontwikkeld op het gebied van
de tuinbouw, voedsel, energiebesparing,
en mens- en milieuvriendelijke techno
logie. Rond al deze thema's worden door
de Kleine Aarde ook kursussen georga
niseerd.
De eerste initiatieven uit het begin van
de tachtiger jaren zijn ondertussen uitge
groeid tot een heel netwerk van lokale en
provinciale organisaties die op de een of
andere manier aan natuur- en milieuedu
katie doen. Sinds het verschijnen van het
rapport 'Zorgen voor morgen', waarin
de ernst van de milieuproblemen door
een onafhankelijk instituut onder de
aandacht van de politiek werd gebracht
wordt milieuedukatie ook de overheid
gezien als een belangrijk middel om de
milieuproblemen op te lossen. Ook pro
vinciebestuur en gemeente beginnen
doordrongen te raken van nut en
noodzaak. Het is echter wel milieu
edukatie zonder doorkijkje naar de
maatschappelijke oorzaken. Milieu
edukatie is nu vooral gericht op het
motiveren van de burger om de auto te
laten staan en het afval gescheiden te
houden.
Ineke Batselaere