Kruis/dijk en schans Kruisdijkschans jfc 6 Recentelijk werden door 't Duumpje en de Stichting Landschapsbeheer werkzaamheden uitgevoerd om het ter rein rondom de Kruisdijkschans aan trekkelijker te maken voor b.v. kikkers. Naar aanleiding daarvan vond de redactie de conservator van het Aar- denburgs Museum, drs. A.C.J. Wille- boordse, bereid iets over ontstaan en functie van de Kruisdijkschans. Schans. Wat is een schans? Een schans wordt door de Stichting Menno van Coe- hoorn, die zich bezighoudt met het on derzoek en de instandhouding van Nederlandse verdedigingswerken, om schreven als "een zelfstandig aarden verdedigingswerk van uiteenlopende vorm". Een schans had dus een mili taire functie, was relatief klein van omvang en werd aangelegd voor tijde lijk of permanent gebruik. Tijdelijk, bijvoorbeeld in geval van een beleg rond een stad of ter beveiliging van een legerplaats. Permanent, als onder deel van een verdedigingslinie. De schansen die bewaard zijn gebleven behoren uiteraard tot de laatste catego rie. Verdedigingslinies werden vooral aangelegd nabij militair-strategisch belangrijke en kwetsbare locaties. Voorbeelden van dergelijke locaties waren steden, waterwegen en grenzen. In West Zeeuws-Vlaanderen was voor al de grens een dergelijke locatie. Die grens ontstond in de eerste helft van de 17e eeuw, de tijd van de Tachtig jarige oorlog. Het had toen nog het karakter van een frontlinie. Pas met het verdrag van Munster in 1648 en het Tractaat van grensscheiding in 1664 kwam er een door de Europese mogendheden gegarandeerde staats grens en eindigde een lange periode van politiek-militaire onzekerheid. Het spreekt voor zich dat gedurende deze instabiele periode middelen gezocht werden om de grens zo veel mogelijk zeker te stellen. Militaire versterkin gen waren een dergelijk middel. Om begrijpelijke redenen, de vijand kwam immers uit het zuiden, werden zij aan gelegd parallel aan de grens. Versterkingen kwamen, al naar gelang de terreinomstandigheden, voor in di verse vormen. Steden, zoals Sluis, Oostburg, Aardenburg en IJzendijke, werden voorzien van aarden wallen, grachten en bolwerken. Deze versterk te plaatsen werden vestingen ge noemd. Tussen de vestingen lagen schansen voor detectie van de vijand en vertragende gevechten. En tussen de vestingen lagen op minder belang rijke verdedigingsplaatsen weer aller lei redoutes, redans, e.d. die dienden als verkenningspunten. geweeropstel lingen of luisterposten. Daarnaast wer den ook verschillende waterlopen mi litair benut bij wijze van waterlinie. Een voorbeeld hiervan is de Stiers- kreek/Praatvliet-Ee. Op deze wijze werd de grens beveiligd door een dich te keten van verdedigingswerken en - werkjes, bedoeld om een binnenval lende vijand de doorgang te beletten. Van deze keten maakte de Kruisdijk schans dus onderdeel uit. Kruisdijk De Kruis(dijk)schans is genoemd naar de Kruisdijk. De aanleg van deze dijk houdt nauw verband met inundaties tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De Oranjegezinde besturen van Sluis en Brugge voelden zich in de jaren 80 van de 16e eeuw bedreigd door de Spaanse landvoogd Panna en zetten het gebied tussen Sluis en Aardenburg onder water. Hierbij ontstonden onder andere het Lapscheurse Gat en het Co- xyse Gat. Tegen het einde van de eeuw werden kleinschalige pogingen ondernomen om de invloed van het water (ook letterlijk) te bedwingen. In 1604, tijdens het beleg van Prins Maurits van Sluis, volgden echter nieuwe inundaties. In 1611, twee jaar na het sluiten van een tijdelijke, 12 jarige, wapenstilstand, werd met de aanleg van de St. Pietersdijk een begin met de herbedijking gemaakt. Maar als gevolg van de oorlogstoestand waren er onvoldoende fondsen en omdat de streek nagenoeg ontvolkt was, bleef het hier voorlopig bij. Pas in 1650 werden de grote polders Bewester Ee- de Benoorden en Bezuiden de St. Pie tersdijk ingericht. Daarvoor werden wel kleinere dijkjes aangelegd met wegen. Een daarvan, althans het begin, werd loodrecht op de St. Pietersdijk gezet en kreeg daarom de weinig ori ginele naam Kruisdijk. Het verbond de nieuwe schans die werd aangelegd met de reeds sinds 1604 bestaande Krabbe - schans. Kruisdijkschans In directe samenhang met de dijk werd in hetzelfde jaar dus een schans ge bouwd, waarvan de naam evenmin uit blinkt door veel creativiteit. Aanleg van dijk en schans had te maken met nieuwe oorlogshandelingen in 1640. In een poging de grens naar het zuiden te verleggen werden Staatse veldtoch- I- t Tekening van fort en omwalling aan de Kruisdijk bij Sluis 1692).

Tijdschriftenbank Zeeland

't Duumpje | 1997 | | pagina 6