Sint Jacobsvlinder en het Jacobskruiskraid (4)
3
De vlinderserie, die in het vorige
Duumpje door Awie de Zwart over
genomen werd van Miriam Outermans
wordt voortgezet met een verschijnsel
dat voor velen waarschijnlijk onbe
kend was: de wonderbaarlijke wissel
werking tussen een vlinder en een
kruid, tussen de Sint Jacobsvlinder en
het Jacobskruiskruid.
In de zomer zijn ze, mits men op de
juiste plek zoekt, gemakkelijk te vin
den. De geel-zwartgestreepte zebra
rupsen van het Sint Jacobsvlindertje.
In kleine of grote groepen zitten ze op
de planten van het Jacobskruiskraid.
De vlinder dankt haar naam aan deze
belangrijkste waardplant van de rup
sen. De hoofdbloei van het Jacobs
kruiskraid, een tweejarige gele com
posiet, valt rond Sint Jacobus (25 juli).
Het Sint Jacobsvlindertje zelf is wat
minder eenvoudig te vinden dan haar
upsen. Het is een klein overdag actief
nachtvlindertje dat in rust nauwelijks
opvalt. Zwart tegen het lijf gevouwen
vleugels met op iedere vleugel twee
ode lijnen en het zelfde aantal stip-
:n. Pas wanneer deze rust wordt ver
moord en de vlinder opvliegt, worden
de felrode ondervleugels zichtbaar.
rouwtjes
Vouwtjes zijn als ze vliegen makke-
ijk van de mannetjes te onderschei-
ien. Met een enorm onderlijf boorde
vol eitjes maken ze tijdens de vlucht
ven wat lompe indruk. De naar ver
houding kleine vleugeltjes houden het
zware lijf met moeite in de lucht. Al
liegend boven de vegetatie gaan ze
>p zoek naar de waardplant, het Ja-
obskruiskruid. Is deze eenmaal ge-
onden, dan wordt door het gewicht
oen weinig elegante landing op de
■lant gemaakt en worden de eitjes
afgezet.
Vaardplcinten
De rupsen van het Sint Jacobsvlinder-
-je zijn zogenaamde specialisten. Dat
loudt in dat ze een zeer beperkt aantal
vaardplanten hebben. De belangrijkste
daarvan is het Jacobskruiskraid. Een
giftige tweejarige plant met een
scherm van gele bloemetjes. Het is een
plant die hier vooral te vinden is in
schrale bermen, de hogere zandgron
den en de duinen.
In Zeeland gaan de zebrarupsen nogal
eens vreemd op een ander kruiskruid;
het Viltig kruiskruid. Deze vaste plant
voelt zich bij uitstek thuis op de zonni
ge Zeeuwse dijken. In de 17e eeuw
was zijn massale verspreiding in Zee
land voor Matthias de Lobel nog aan
leiding de plant Senecio jacobaea Ze-
landica incana te dopen.
Waarseh u wings kleur
De zebrarups is één van de weinige or
ganismen die eet van het giftige Ja
cobskruiskraid. Door het eten van het
blad krijgt de rups giftige alkaloïden
binnen. Deze stoffen slaan ze op in het
lichaam waardoor ook de rups, zonder
gevolgen voor zichzelf, giftig wordt.
Om deze giftigheid aan de potentiële
predatoren (vijanden) duidelijk te ma
ken zijn de zebrarupsen zeer opvallend
gekleurd. Deze fel geel-zwart geban-
deerde kleuring is voor vogels, na een
kort leerproces, voldoende om de rup
sen links te laten liggen.
Om te voorkomen dat het leerproces
het rupsenbestand fataal kan worden,
leven ze in kolonieverband. Hierdoor
wordt één individu opgeofferd voor
het behoud van de soort.
Als de rupsen zijn volgevreten, ver
poppen ze zich. Ze overwinteren in
een spinsel of graven zich in onder de
grond.
Als eind maart de eerste vlinders de
cocon verlaten, zit het lichaam nog
steeds vol met gif. Net als bij de rup
sen maakt de vlinder zijn belagers met
de zwart-roodgekleurde vleugels dui
delijk dat ook zij als voedsel weinig
aantrekkelijk is.
Cyclus St Jacobsvlinder
Het aantal planten Jacobskruiskraid is
van invloed op het aantal vlinders. An
dersom heeft het aantal vlinders ook
zijn weerslag op de populatie Jacobs
kruiskraid. Deze wisselwerking leidt
vooral in geïsoleerde gebieden tot een
cyclische beweging.
Jacobskruiskraid is een tweejarige
plant. Hij is voor zijn voortbestaan
ieder jaar weer afhankelijk van zaad.
Als er sprake is van veel vlinders en
dus nog veel meer rupsen, dan zal een
groot deel van de planten worden kaal
gevreten waardoor er weinig zaad
wordt geproduceerd. Dat betekent
voor het komend jaar weinig nieuwe
planten maar erg veel nieuwe vlinders.
Deze toename van de vlinders en de
daaraan gekoppelde afname van het
aantal planten zet door, totdat de vlin
derpopulatie door het nagenoeg ont
breken van de waardplant ineenstort.
Vanaf dat moment kan het herstel van
het Jacobskruiskraid beginnen. Deze
plant neemt weer in aantal toe en biedt
na verloop van tijd ook weer voldoen
de voedsel om de populatie van de
vlinder te laten herstellen.
Literatuur:
Weeda.E.J, Nederlandse oecologische
flora, deel 4
Dam van.I. et.al, Dagactieve nacht
vlinders, KNNV
Awie de Zwart, augustus 1998