Sint Jacobsvlinder en het Jacobskruiskraid (4) 3 De vlinderserie, die in het vorige Duumpje door Awie de Zwart over genomen werd van Miriam Outermans wordt voortgezet met een verschijnsel dat voor velen waarschijnlijk onbe kend was: de wonderbaarlijke wissel werking tussen een vlinder en een kruid, tussen de Sint Jacobsvlinder en het Jacobskruiskruid. In de zomer zijn ze, mits men op de juiste plek zoekt, gemakkelijk te vin den. De geel-zwartgestreepte zebra rupsen van het Sint Jacobsvlindertje. In kleine of grote groepen zitten ze op de planten van het Jacobskruiskraid. De vlinder dankt haar naam aan deze belangrijkste waardplant van de rup sen. De hoofdbloei van het Jacobs kruiskraid, een tweejarige gele com posiet, valt rond Sint Jacobus (25 juli). Het Sint Jacobsvlindertje zelf is wat minder eenvoudig te vinden dan haar upsen. Het is een klein overdag actief nachtvlindertje dat in rust nauwelijks opvalt. Zwart tegen het lijf gevouwen vleugels met op iedere vleugel twee ode lijnen en het zelfde aantal stip- :n. Pas wanneer deze rust wordt ver moord en de vlinder opvliegt, worden de felrode ondervleugels zichtbaar. rouwtjes Vouwtjes zijn als ze vliegen makke- ijk van de mannetjes te onderschei- ien. Met een enorm onderlijf boorde vol eitjes maken ze tijdens de vlucht ven wat lompe indruk. De naar ver houding kleine vleugeltjes houden het zware lijf met moeite in de lucht. Al liegend boven de vegetatie gaan ze >p zoek naar de waardplant, het Ja- obskruiskruid. Is deze eenmaal ge- onden, dan wordt door het gewicht oen weinig elegante landing op de ■lant gemaakt en worden de eitjes afgezet. Vaardplcinten De rupsen van het Sint Jacobsvlinder- -je zijn zogenaamde specialisten. Dat loudt in dat ze een zeer beperkt aantal vaardplanten hebben. De belangrijkste daarvan is het Jacobskruiskraid. Een giftige tweejarige plant met een scherm van gele bloemetjes. Het is een plant die hier vooral te vinden is in schrale bermen, de hogere zandgron den en de duinen. In Zeeland gaan de zebrarupsen nogal eens vreemd op een ander kruiskruid; het Viltig kruiskruid. Deze vaste plant voelt zich bij uitstek thuis op de zonni ge Zeeuwse dijken. In de 17e eeuw was zijn massale verspreiding in Zee land voor Matthias de Lobel nog aan leiding de plant Senecio jacobaea Ze- landica incana te dopen. Waarseh u wings kleur De zebrarups is één van de weinige or ganismen die eet van het giftige Ja cobskruiskraid. Door het eten van het blad krijgt de rups giftige alkaloïden binnen. Deze stoffen slaan ze op in het lichaam waardoor ook de rups, zonder gevolgen voor zichzelf, giftig wordt. Om deze giftigheid aan de potentiële predatoren (vijanden) duidelijk te ma ken zijn de zebrarupsen zeer opvallend gekleurd. Deze fel geel-zwart geban- deerde kleuring is voor vogels, na een kort leerproces, voldoende om de rup sen links te laten liggen. Om te voorkomen dat het leerproces het rupsenbestand fataal kan worden, leven ze in kolonieverband. Hierdoor wordt één individu opgeofferd voor het behoud van de soort. Als de rupsen zijn volgevreten, ver poppen ze zich. Ze overwinteren in een spinsel of graven zich in onder de grond. Als eind maart de eerste vlinders de cocon verlaten, zit het lichaam nog steeds vol met gif. Net als bij de rup sen maakt de vlinder zijn belagers met de zwart-roodgekleurde vleugels dui delijk dat ook zij als voedsel weinig aantrekkelijk is. Cyclus St Jacobsvlinder Het aantal planten Jacobskruiskraid is van invloed op het aantal vlinders. An dersom heeft het aantal vlinders ook zijn weerslag op de populatie Jacobs kruiskraid. Deze wisselwerking leidt vooral in geïsoleerde gebieden tot een cyclische beweging. Jacobskruiskraid is een tweejarige plant. Hij is voor zijn voortbestaan ieder jaar weer afhankelijk van zaad. Als er sprake is van veel vlinders en dus nog veel meer rupsen, dan zal een groot deel van de planten worden kaal gevreten waardoor er weinig zaad wordt geproduceerd. Dat betekent voor het komend jaar weinig nieuwe planten maar erg veel nieuwe vlinders. Deze toename van de vlinders en de daaraan gekoppelde afname van het aantal planten zet door, totdat de vlin derpopulatie door het nagenoeg ont breken van de waardplant ineenstort. Vanaf dat moment kan het herstel van het Jacobskruiskraid beginnen. Deze plant neemt weer in aantal toe en biedt na verloop van tijd ook weer voldoen de voedsel om de populatie van de vlinder te laten herstellen. Literatuur: Weeda.E.J, Nederlandse oecologische flora, deel 4 Dam van.I. et.al, Dagactieve nacht vlinders, KNNV Awie de Zwart, augustus 1998

Tijdschriftenbank Zeeland

't Duumpje | 1998 | | pagina 3