Grote Waternavel,
bedreiging of niet?
Awie de Zwart
De laatste jaren neemt het aantal
nieuwe plantensoorten dat zich in
Nederland vestigt gestaag toe.
Aan de ene kant is dat toe te
schrijven aan het snel verande
rende klimaat. Zuidelijke soorten
die zich als gevolg van de oplo
pende gemiddelde temperatuur
in noordelijke richting uitbrei
den. Soorten die tot voor kort
hun verspreidingsgebied zagen
eindigen in Noord Frankrijk heb
ben inmiddels België al veroverd
en zijn het Nederlands grondge
bied binnengetrokken.
Aan de andere kant verschijnen
er ook planten die hun natuurlijk
areaal hebben liggen op grote
afstand van Nederland.
Bijvoorbeeld op het Amerikaanse
continent. In zo'n geval spelen
andere oorzaken een rol. In dit
verhaal leggen we de Grote
waternavel onder de loep.
Grote waternavel is een oever-
en waterplant die sinds het begin
van de jaren negentig wordt aan
geboden als vijverplant in diverse
tuincentra. De plant is vooral
aantrekkelijk vanwege het blad.
Een min of meer rond blad met
in het midden ervan de bladsteel
aanhechting. Aan de bovenzijde
van het glimmende blad is deze
aanhechting te herkennen als
een soort navel, vandaar de
naam. De bloeiwijze is niet noe
menswaardig en gaat vaak ver
scholen tussen het blad. In de
loop van het groeiseizoen maakt
de plant vanuit de oever uitlo
pers die vlotten (drijven) op het
water.
Ontsnapt
Vrij snel nadat de Grote waterna
vel, vermoedelijk vanuit de delta
van de Rio Parana bij Buenos
Aires in Argentinië, via het tuin
centrum in particuliere vijvers
belandden, kwamen er meldin
5 't duumpje 2/2005
gen van ontsnapte exemplaren.
In 1999 verscheen er een alarme
rend stuk in Gorteria (botanisch
tijdschrift). Onder de kop: "De
opmars van Grote waternavel in
Nederland" werd verslag gedaan
van de snelle uitbreiding van de
plant. En dan met name in een
aantal zeer voedselrijke beken in
de omgeving van 's
Hertogenbosch. Hier bleek de
plant zich in twee jaar tijd tot
een ware plaag te ontwikkelen.
Met ongekende groeikracht wist
de Grote waternavel met zijn
drijvende uitlopers het stromen
de water te veroveren. Plaatselijk
werd zelfs het volledige waterop
pervlak met bladmassa bedekt.
Niet alleen op haar groeiplaats
bleek de plant zich razendsnel te
vermeerderen maar ook stroom-
In 2004 was de plant doorge
drongen tot een drinkput vlakbij
de veste. In lijn met de ervaring
van de voorgaande jaren bleef
de plant zich in het voorjaar
bescheiden opstellen. Toen de
temperaturen echter opliepen
naar zomerse waarden kwam er
schot in de zaak. De nog smalle
rand waternavel begon langzaam
op te zwellen. Nieuwe blaadjes
en stengels vermeerderden zich
snel en tuimelden als het ware
over elkaar heen op zoek naar
het licht. Zichtbaar kwam de
bladmassa omhoog en breidde
zich naar het open water uit.
Aan het eind van de hete zomer
bereikte de groei in september
haar hoogtepunt. De drinkput
was toen volledig dichtgegroeid
en bedekt met een meer dan
halve meter dikke deken van
Grote waternavel. Alle overige
vegetatie had toen al het loodje
gelegd bij gebrek aan voldoende
licht.
Inheems
Naast de gevreesde uitheemse
Grote waternavel kent Nederland
nog een andere waternavel. Het
betreft de gelijkende maar klei-
afwaarts verschenen in een snel
tempo nieuwe groeiplaatsen.
Deze voortvarende uitbreiding is
te danken aan het feit dat ieder
stukje van de plant dat losraakt
van de moederplant elders - mits
in het juiste milieu - weer een
nieuwe plant kan vormen.
Retranchement
Enkele jaren later, in september
2001 vond ondergetekende in de
veste van Retranchement voor
het eerst enkele pollen van de
Grote waternavel. Hoewel het
ergste werd gevreesd, bleef een
explosieve uitbreiding in dat sei
zoen uit. Enkele groeiplaatsen
verdwenen het jaar daarop zelfs
weer. Toch bleef de plant aanwe
zig in de veste.
nere Gewone waternavel. En
waar zijn verre neef uit
Argentinië zich thuisvoelt in zeer
voedselrijke milieus is "onze"
waternavel gebonden aan voed-
selarme omstandigheden.
Groeiplaatsen waar we zeld
zaamheden kunnen aantreffen.
Zo groeit de uiterst zeldzame
Groenknolorchis op zijn enige
groeiplaats in West Zeeuws-
Vlaanderen temidden van een
tapijt Gewone waternavel.
Vooralsnog is het nog erg onge
wis of de Grote waternavel wer
kelijk een bedreiging zal gaan
vormen voor de inheemse flora.
Aan de tuincentra zal het echter
niet liggen, die bieden de plant
noq altijd aan.
