"Give bees a chance"
Vorig jaar was 'het jaar van de bij' en sindsdien is er, vooral over de achteruit
gang van de soort, veel gepubliceerd.
Een update door redactielid Frans Buijze.
2012 was het Jaar van de Bij. We zijn nu
bijna twee jaar verder en inmiddels gebeurt
er veel om de toestand in de bijenwereld te
verbeteren. Op een Engels spandoek stond
een passende oproep te lezen: "Give Bees
a Chance" - een mooie woordspeling op
John Lennons oproep van lang geleden.
Bijensterfte
De aanleiding voor het bijenjaar was de
massale sterfte van hele bijenkolonies. Zo'n
sterfte is schadelijk voor de biodiversiteit
én voor de voedselvoorziening, want de bij
en bestuiven planten die daardoor kunnen
voortbestaan en vrucht dragen - ons sma
kelijk fruit zou niet zonder ze kunnen! Deze
ramp, deze "Colony Collapse Disorder", werd
toegeschreven aan verschillende factoren:
Als eerste waren er de virussen die door
de Varroa-mijt onder de bijenvolken
werden verspreid. Eén onderzoeker zei
het heel duidelijk: "Zoals de vlooien van
ratten vroeger de pest rondbrachten, zo
bracht de Varroa-mijt de dodelijke virus
sen over op de bijenvolken."
Dan hebben ongunstige weersomstan
digheden meegespeeld. Langdurige kou,
gevolgd door een nat voorjaar of een natte
zomer kan een bijenvolk net te veel zijn.
Ook de veranderingen bij de moderne
landbouw worden genoemd. Kleine per
celen gescheiden door heggen, bloemen
weides of ruigtes hebben plaatsgemaakt
voor grootschalige arealen monocultuur
waar de grote landbouwmachines goed
hun werk kunnen doen, maar waar de
bijen geen voedsel vinden.
Of door voedselschaarste, omdat minder
herfstbloemen (bijvoorbeeld in wegber
men) tot bloei komen.
En tot slot de nieuwste 'terminator' Imida-
cloprid. Eind 2013 zal het gebruik van dit
bestrijdingsmiddel op Europees niveau
door wetgeving aan strengere regels
worden gebonden.
Neonicotinoïden
Imidacloprid is een neonicotinoïde, een
systemisch pesticide en een zenuwgif dat
alleen insecten treft. Het wordt gespoten
op gewassen of verwerkt in akkerbodems.
Een andere toepassing is de zaden met
dit bestrijdingsmiddel te omhullen. Zo'n
zaadcoating zorgt ervoor dat het middel
door de sapstroom in alle cellen van de
plant wordt opgenomen dus ook in het
bijenvoedsel, in de nectar en het stuifmeel.
Imidacloprid bestrijdt de luizen die de plant
belagen op effectieve manier, ware het niet
dat er grote bijkomende sterfte optreedt bij
wenselijke insecten zoals bijen.
Aangenomen wordt dat deze verschillende
factoren elkaar moeten hebben versterkt
waardoor de klap nog harder is aangeko
men! De gedomesticeerde honingbij (Apis
mellifera) werd zwaar getroffen. De extra
aandacht voor bijen blijft daarom langer
nodig dan één enkel speciaal bijenjaar.
Navigatieproblemen
In laboratoriumtests met Imidacloprid le
ken de bijen er eerst goed van af te komen
en geen schade op te lopen. Maar wat prak
tijktests later hebben kunnen aantonen, is
dat deze stof de bijen niet meteen doodde,
maar wel hun richtingsgevoel verstoorde
waardoor ze moeite kregen hun stuif-
meelbron en hun korf te bereiken. Daarop
verzwakte hun weerstand, wat uitliep op
een trage, voortijdige dood. Proeven van
o.a. Randolf Menzel (neurobioloog, Freie
Universitat Berlin) toonden door neonico
tinoïden versufte bijen die verdwaalden
in hun eigen gebied. De bijen kregen een
minuscule antenne aangemeten en hun
vlucht werd met radar gevolgd. Ze gingen
verward in de rondte dolen. De bijen uit de
controlegroep bleven daarentegen doelge
richt af- en aan vliegen. Uit zijn tests bleek
verder dat door inwerking van het gif de
onderlinge communicatie over de locatie
van voedselbronnen niet goed overkwam -
niet "begrepen" werd. Hij doelde daarmee
op de "bijendans," de cirkelvormige en line
aire bewegingen waarmee de werksters de
hoek ten opzichte van de zon en de afstand
tot de voedselbron aan elkaar overbrengen.
Een Europees besluit
Ondertussen publiceerde het Europese
Parlement in december 2012 het rapport:
"Bestaand wetenschappelijk bewijs van de
gevolgen voor de bijen van de neonicotino-
ide bestrijdingsmiddelen." Eind april 2013
besluit de Europese Commissie neonicoti
noïden per 1 december van hetzelfde jaar
te verbieden, voor 2 jaar en voor bepaalde
gewassen, zoals mais, erwten, koolzaad,
zonnebloemen en katoen. Alle lidstaten
moeten dit besluit uitvoeren, ook die lan
den die hebben tegengestemd. Het verbod
geldt voor drie neonicotinoïden, namelijk
Imidacloprid en Clothianidin, geproduceerd
door Bayer Crop Science uit Duitsland, en
Thiamethoxam van het Zwitserse Syngenta.
Het effect
Het is afwachten wat dat deelverbod ople
vert. Er zitten wel een paar mitsen en maren
aan het besluit. Tijdens een zitting van de
beroepscommissie op 29 april steunden
niet alle EU-lidstaten het voorstel van de
Commissie. Andere neonicotinoïden, met al
