Goudbes
7
Awie de Zwart beschrijft in dit artikel een culinaire curiositeit in onze Neder
landse flora.
Het is bekend dat klimaatverandering grote
invloed heeft op de samenstelling van de
Nederlandse flora. Zuidelijke soorten ruk
ken op en noordelijke soorten hebben het
moeilijk. Ook diverse tuin- en vijverplanten
weten soms met veel succes vanuit parti
culiere tuinen de weg naar de vrije natuur
te vinden. Minder bekend is misschien
dat er de laatste jaren ook soorten vanuit
de keuken aan het verwilderen zijn. Dit is
het gevolg van een veranderend culinair
klimaat waarin exotische gewassen hun
intrede hebben gedaan in de kookboeken.
Eén van de soorten die recent al voorzichtig
op de deur klopt is Goudbes.
de kelkbladen staan. In de bladoksels en op
vertakkingen verschijnen de alleenstaande
bloemknoppen. Hieruit ontplooien zich
roomwitte bloemen met zwarte vlekken
aan de basis. Na de bloei groeien de kelk
bladen verder uit en vormen uiteindelijk
een omhulsel voor de oranjegele bes zoals
we dat kennen van de lampionplant. In
Nederland is de plant in principe eenjarig
omdat zij niet bestand is tegen onze be
scheiden winters.
Natuurlijk biotoop
Goudbes is lid van de nachtschadefamilie
waartoe ook bijvoorbeeld de tomaat en
Bijna fluweelachtige hartvormige bladeren (Awie de Zwart).
Lampion
Het afgelopen seizoen dook deze Goudbes
op in een akker ten zuiden van Oostburg,
waar ze was geworteld in een grote hoop
compost. De plant was jongen nog niet in
bloei, wat de determinatie sterk bemoei
lijkte. Door nieuwsgierigheid gedreven
besloot ik de plant uit te graven (voordat
ze met de compost over het land zou
worden uitgestrooid) en thuis verder op te
kweken. Toen na een paar dagen de eerste
bloem zich opende, was de juiste naam snel
gevonden.
Goudbes is een vrij forse snelgroeiende
plant met hartvormige bladeren. Wat met
een opvalt, zijn de fluweelachtige, zachte,
witte haren die op het blad, de stengel en
aardappel behoren. Van oorsprong is de
soort afkomstig uit het Andesgebied in
Zuid-Amerika, maar inmiddels wordt de
plant wereldwijd in de (sub)tropische zones
gekweekt vanwege de culinaire waarde.
Daarnaast maakt ook de geneeskunde
gebruik van de bessen. Een snelle rondgang
op internet leert dat de bessen inzetbaar
zijn tegen reuma, hepatitis, astma en jicht.
Verder bevat een bes vitamine B 12 en
zou het koortswerend, vochtafdrijvend en
ontstekingsremmend werken. In Neder
land worden de bessen vooral gekweekt
voor gebruik in de keuken, bijvoorbeeld als
garnering op ijs.
Landelijk gezien is de plant nog een zeld
zame verschijning, al komt zij inmiddels
voor in alle provincies. Van Zeeuwse bodem
zijn tot op heden twee vondsten bekend.
Vermoedelijk ligt het werkelijke aantal
hoger, maar de meeste planten schieten
wortel in het stedelijk milieu en dat is niet
meteen het favoriete milieu van de gemid
delde florist. Naast het urbane (stedelijke)
biotoop heeft Goudbes, in de korte tijd dat
de plant in Nederland aanwezig is, ook al
haar plaatsje gevonden in een natuurlijk
biotoop. Langs de zandige oevers van
de grote rivieren duikt ze de laatste jaren
steeds vaker op tussen de andere pioniers
op het strand. Het stromende water speelt
in deze de rol van transportmiddel voor het
zaad.
Keukenhulp
Wat betreft onze Goudbes lijkt de herkomst
vrij eenvoudig te achterhalen. De plant is
ontkiemd in de compost die afkomstig is
van een composteerbedrijf. De basis van
deze compost vormt het groenafval dat
we dagelijks naar de milieustraat brengen.
Wellicht zaten daarin de restanten van een
eerdere generatie Goudbes. Toch heeft de
plant nog een ander ijzer in het vuur als het
gaat om het zaadtransport: de bes. Sommi
ge vogels weten deze oranje gele vruchten
uitstekend te waarderen en dragen op die
manier hun steentje bij aan de verspreiding
van deze adventief
Voor de toekomst is het nog onzeker of de
plant zich zonder keukenhulp kan hand
haven. Met andere woorden: als Goudbes
wordt geschrapt van de menukaart, zal de
plant dan op termijn ook verdwijnen van de
verspreidingskaart?
1) Adventief: een plant of dier dat oorspronkelijk
niet op een bepaalde plaats leefde en daar plots
verschijnt.
