Tongvaren draagt nu ook op
de grond zijn steentje bij
Als we het over planten hebben, denken we altijd aan een bloemetje, maar dit
maal wijdt Awie de Zwart aandacht aan het Tongvaren. De foto's zijn van Awie.
Tongvaren is, zoals de naam al prijsgeeft,
een varen waarvan de vorm van het blad
doet denken aan een lange tong. Het blad
is niet, zoals bij andere varens, ingesneden
en vertakt, maar bestaat uit één stuk. Aan
de onderzijde van de groen glimmende
bladeren bevinden zich de sporenhoopjes
(zeer fijn zaad) in de vorm van donkere
horizontale strepen. Tongvaren behoort
tot de familie van de streepvarens, waartoe
ook de algemene Muurvaren, de zeldzame
Steenbreekvaren en Zwartsteel behoren.
Van origine zijn deze varens bewoners van
rotswanden, maar sinds de mens met stenen
bouwt, hebben zij hun leefgebied succesvol
uitgebreid. In de met kalk gemetselde mu
ren vonden zij een geschikt alternatief voor
de natuurlijke rotsen.
Vorstgevoelig
In onze streek is de Tongvaren met enige
regelmaat aan te treffen in het stenen milieu.
Zo is ze te vinden op oude kademuren,
ruïnes of in recenter metselwerk waar sprake
is van lekkend vocht door bijvoorbeeld een
kapotte dakgoot. De laatste decennia is
er sprake van een duidelijke toename van
het aantal vindplaatsen. De vorstgevoelige
Tongvaren lijkt te profiteren van het war
mere klimaat en het uitblijven van strenge
winters. Incidentele strenge vorst kan de
soort desalniettemin flink parten spelen en
lokaal hele populaties van de kaart vegen,
maar de ervaring leert, dat er in de meeste
gevallen weer snel herstel optreedt.
Transplantatie
Afgezien van het klimaat hangt de Tong
varen nog een tweede gevaar boven het
hoofd; renovatie van oud metselwerk. Juist
in dit oude metselwerk, met licht verweerde
specie, voelt de Tongvaren zich prima thuis.
Een opknapbeurt van deze voegen kan dan
ook de doodsteek voor de soort betekenen.
Gelukkig wordt er tegenwoordig rekening
gehouden met de aanwezigheid van zeld
zame varens in oude muren en wordt, als
men op de hoogte is van hun aanwezigheid,
alles in het werk gesteld om deze varens
te behouden. Meestal gebeurt dat door de
voegen waarin de varen groeit ongemoeid
te laten. In andere gevallen, wanneer er
sprake is van volledige vernieuwing, wordt
het stukje oud metselwerk inclusief de varen
getransplanteerd naar de nieuwe muur.
Waterleiding
Van oudsher zijn ook gemetselde waterput
ten een uitermate geschikt milieu voor de
Tongvaren. Dit echter wel op voorwaarde
dat deze niet zijn afgedekt met een dek
sel. De aanwezigheid van kalk, vocht en
halfschaduw vormen in dit milieu de ideale
combinatie voor de vestiging van deze
varen, vaak met vele exemplaren tegelijk.
Helaas zijn veel waterputten door de komst
van de waterleiding inmiddels verdwenen
en daarmee ook veel groeiplaatsen van
Tongvaren.
Grondoffensief
Naast het stenen milieu is Tongvaren ook
aan te treffen op de grond. Dergelijke
vindplaatsen zijn in Nederland beduidend
schaarser dan de vindplaatsen in het stenen
milieu. Ze zijn te vinden in beschaduwde
greppels op keileem, hellingbossen en onder
duinstruweel. Tot zeer recent waren mij in
onze streek geen grondvondsten bekend
van Tongvaren. Daar kwam afgelopen
februari verandering in. Tijdens een wande
ling in de duinen bij Cadzand trof ik een
zeer fors en mogelijk al oud exemplaar aan
op een plaats waar eerder een oude abeel
had gestaan. De vertakte boom was door de
leeftijd in verval geraakt en open gescheurd
waardoor de tot dan toe verborgen groei
plaats aan het licht kwam. Enkele weken
later was het opnieuw raak bij het Grote Gat
in Oostburg. Tijdens het controleren van
een prikkeldraadraster vond ik een flinke pol
Tongvaren in het talud van de naastgelegen
sloot. Gezien de omvang van de pol lijkt ook
deze varen al enige jaren oud. Het lijkt voor
alsnog niet waarschijnlijk dat dit beperkte
grondoffensief het begin is van een serieuze
strategiewijziging in het strijdplan van de
Tongvaren op zoek naar terreinwinst, maar
leuk is het wel.
