Natuurreservaat Sint Donaaspolder
Verkavelingen
Organisatie natuurbescherming
Agentschap Natuur en Bos (ANB)
VEN en IVON
Natuurpunt Knokke-Heist
fZ
Net over de grens bij Sint Anna ter Muiden ligt, bij velen onbekend, het Natuur
reservaat Sint Donaaspolder. Conservator Luc van Rillaer vertelde op onze Alge
mene Ledenvergadering uitgebreid over dit gebiedje 'net over de schreve.'
Het reservaat heeft zijn naam te danken
aan de Spanjaarden die Fort Sint Donaas in
1605 aanlegden als reactie op de Staatsen
die onder bevel van prins Maurits in 1604
Sluis heroverden. De bekende fortenbou
wer Menno van Coehoorn breidde het fort
in die dagen verder uit met 'de zwaluw
staart'. Samen met Fort Sint-Job en Fort
Sint-Frederik maakte het fort deel uit van
de Cantelmo-linie. Naderhand kwam het
fort onder Frans bevel. Vervolgens zwaai
den Oostenrijkse troepen er de scepter: zij
begonnen het fort af te breken en wat nog
resteerde, moest onder Napoleon in 1813
wijken voor aanleg van de Damse Vaart.
Weer wat later, in de Eerste Wereldoorlog,
kwamen er enkele Duitse bunkers bij die
ook tijdens WO II in gebruik waren. Met
het beëindigen van alle vijandelijkheden
keerde de rust helaas nog niet terug, want
men begon in de vijftiger jaren langs de
Damse Vaart grootschalig klei te winnen,
waarbij het fort flink aangetast werd.
Het project Staats-Spaanse Linies heeft
ervoor gezorgd dat het fort de aandacht
kreeg die het verdiende en in 2012 ging
men aan de slag om de nog resterende
relicten in het landschap te accentueren.
De vele ontgrondingen, het laaggelegen en
waterrijke gebied en het feit dat in België
nooit zo grootschalig is herverkaveld als
in Nederland, hebben ertoe geleid dat het
gebied net naast de Damse Vaart minder
geschikt is voor moderne en efficiënte ak
kerbouw en het de laatste decennia hoofd
zakelijk dienst deed als extensief gebruikt
weidegebied.
Tussen monotone akkerbouwgebieden
werd het zo een refugium voor veel vogels.
Kolganzen gebruikten het als laatste pleis
terplaats alvorens hun tocht te vervolgen
naar het noorden. In de late winter en de
vroege lente vinden we er massa's ganzen
die hier komen foerageren. Typische wei
devogels als Grutto, Bruine kiekendief en
Bergeend kunnen er in alle rust broeden en
ook een Roerdomp werd er gezien.
De plantengroei is een typische ruigtekrui-
denvegetatie, waar we in de lager gelegen
delen soorten als Rode waterereprijs en
Kamgras aantreffen. Naast erg veel Mei
doornhagen, Sleedoorn en Hondsroos tref
fen we weinig speciale soorten aan, maar
dat is voor de talrijke hommels, bijen en
zweefvliegen ook niet vereist. Die genieten
in dit relatief windstil gebied toch wel van
het gunstige microklimaat.
In deze omgeving kocht de Belgische
natuurbescherming in 1989 het eerste
perceel aan: het begin van een lange reeks
aankopen in dit gebied.
De 'natuurbescherming' in België is geheel
anders georganiseerd dan in Nederland
waar particuliere landelijke instellingen
als Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer
en de provinciale Landschappen de dienst
uitmaken. Plaatselijke gezelschappen als
Duumpje, Steltkluut, Vogelwerkgroep Wal
cheren etc. bezitten geen eigen gronden.
Heel anders dan in België waar locale ver
enigingen in Damme, in Knokke, in Brugge
etc. zelfstandig opereerden en ook wel
overhoekjes aankochten maar toch te klein
schalig waren om echt resultaten te boeken.
Perceelstructuur. Groen: natuurgerelateerd
In 2001 gingen alle 160 verenigingen op in
het Vlaamse Natuurpunt, waardoor men alle
natuurbelangen op regeringsniveau kon
verdedigen. De afdelingen zijn overigens tot
op grote hoogte zelfstandig gebleven als
het gaat om ontplooien van initiatieven.
Naast Natuurpunt heeft het Vlaams Gewest
ook een eigen ambtelijke dienst, het Agent
schap Natuur en Bos (ANB). ANB beheert
een aantal Vlaamse natuurreservaten en
37.300 hectare bossen, natuurgebieden
en domeinen. Als we de hectares meetel
len die de dienst beheert ten behoeve van
andere terreinbezitters, zijn ze verantwoor
delijk voor 70.000 ha.
ANB ondersteunt ook lokale natuurver-
enigingen, naast hulp aan provincies en
gemeenten. Bij aankoop van natuurter
reinen door erkende terreinbeherende
natuurverenigingen springen ze bij met
geld en goede raad. In gebieden waar na
tuurwaarden sterke potenties hebben, kan
het ANB zelf aan natuurontwikkeling doen
of het instrument natuurinrichting inzetten.
Samen met eigenaars en belangengroepen
wordt zo een gebied ingericht om er de na
tuur optimale kansen te geven.
Waar we in Nederhand destijds de Ecologi
sche Hoofdstructuur uitrolden ter bescher
ming van natuur en landschap (nu Natuur-
netwerk geheten) kent België het 'Vlaams
Ecologisch Netwerk' (VEN) en het IVON:
Integraal Verwevings- en Ondersteunend
Netwerk. Beide met in grote lijnen hetzelf
de doel: komen tot een samenhangend en
georganiseerd geheel van natuurgebieden
ter bescherming van aanwezige en poten
tiële natuurwaarden. Men veronderstelde
hiervoor resp. 125.000 hectare (VEN) en
150.000 (IVON) te moeten aanwijzen.
Waar initiatieven in de kuststrook (Zwin,
binnenduinrand Knokke etc.) ontplooid
werden door ANB, richtte Natuurpunt de
aandacht op de voor o.a. weidevogels
belangrijke gebieden in de driehoek Hoeke,
Westkapelle en Sint Anna ter Muiden.
Waar afdeling Damme veel gebieden in de
directe omgeving van Damme onder haar
hoede heeft, zette afdeling Knokke-Heist in
op de Sint Donaaspolder.
De Knokse vrijwilligers hebben afgelopen
decennia hard aan de kar getrokken door
het geven van rondleidingen en zo kon met
het verdiende geld, aangevuld door Natuur
punt landelijk, regelmatig een perceeltje
natuur bijgekocht worden. Ze hadden het
tij ook wel wat mee: veel kleine perceeltjes
werden minder geschikt voor moderne
akkerbouw en veel akkerbouwers hebben
geen opvolgers. Tot slot leidde de onrust
barende achteruitgang van de natuur tot
steeds meer (soms Europese) regelingen die
overheden verplichtten maatregelen te tref
fen. En een natuurvereniging die goed op
de hoogte is welke regeling je van stal kunt
halen om weer een perceeltje bij te kopen,
kan verrassende vooruitgang boeken. We
geven een korte schets van deze regelingen.
Conventie van Ramsar
In 1971 zag men al dat het met veel vo
gelsoorten niet goed ging en tijdens een
conventie in Ramsar (Iran) ondertekende
een groot aantal landen een internationale
overeenkomst inzake watergebieden (dras-
landen/wetlands) die van internationale
betekenis zijn, in het bijzonder als woonge
bied voor watervogels.
Vogelrichtlijngebieden
Enkele jaren later, in 1979, keek men verder
dan alleen watervogels door het uitvaardi
gen van de Europese Vogelrichtlijn met als
doel "het bevorderen van de instandhou
ding van alle natuurlijk in het wild levende
vogelsoorten." Heel wat hectares rondom
Damme en Westkapelle behoren tot deze
'vogelrichtlijngebieden.'
Habitatrichtlijngebieden
Vanaf 1992 genoten alle wilde dier- en
