Vleermuizen
in West-Zeeuws-Vlaanderen
c
Onderzoek in een schacht (L. Calle).
In de Grote Kerk Groede werd bij de bestrijding van de boktor een aantal keu
teltjes gevonden; niet van de boktor, maar van de grootoorvleermuis. Stichting
Landschapsbeheer Zeeland deed onderzoek en organiseerde in Groede een ex
cursie. In dit artikel besteden kenners Sandra Dobbelaar en Luciën Calle nadere
aandacht aan deze weinig aaibare diersoort.
In tegenstelling tot bijvoorbeeld vogels
zijn vleermuizen voor de meeste mensen
een tamelijk duistere groep. In de avond
schemer zie je een snelle flard van een
jagende vleermuis en dan is ie alweer weg.
Geen idee welke soort het was. Ze lijken
allemaal bruingrijzig en zijn in de vlucht
lastig herkenbaar. Ze maken wel geluid,
maar dat is voor de meeste mensen niet
hoorbaar. Niet gek dat kennisvorming over
deze zoogdieren slechts langzaam op gang
kwam. Door systematische monitoring en
inzet van moderne technieken is recentelijk
wel veel meer bekend geworden over de
levenswijze van deze nachtdieren. Al een
jaartje of dertig worden er jaarlijks tel
lingen in winterverblijven uitgevoerd. Zo
zijn trends van betreffende soorten vastte
stellen. Periodiek vindt er ook onderzoek op
kerkzolders plaats.
Ten behoeve van de uitgave van het boek
Zoogdieren in Zeeland (Bekker et al. 2010)
vond een gebiedsdekkende inventarisatie
plaats. Alle kilometerhokken in Zeeland
werden met hulp van batdetectoren onder
zocht op het voorkomen van soorten. Zo
vormde zich een betrouwbaar beeld over
de verspreiding van de verschillende soor
ten. Naar een soort als de Meervleermuis
werd ook diepgaander onderzoek verricht.
Het onderzoek
Verreweg het meeste onderzoek wordt
uitgevoerd door vrijwilligers, zoals van de
Zoogdierwerkgroep Zeeland. Net zoals
vleermuizen een uitzonderlijke groep zijn,
geldt dat eigenlijk ook wel voor de onder
zoekers. Het werk is niet altijd even gemak
kelijk: bij monitoring van winterverblijven
kruip je de hele dag door vieze onder
grondse bunkers en kelders. En ook nauwe
schachten moeten worden gecontroleerd.
Wie kerkzolders en kerktorens wil on
derzoeken, gaat de strijd aan met stof
fige ruimten, hoge gammele ladders en
wiebelige loopplankjes in het halfduister.
En als je hoogtevrees hebt of spinnen vieze
beesten vindt, kun je ook beter een andere
hobby zoeken. Voor onderzoek naar Meer-
en Watervleermuis spartel je dan weer een
paar nachten achter elkaar in het koude
water onder de viaducten bij de Sophia-
polder of in de buurt van Retranchement.
Half drijvend in opgeblazen banden ben
je dan bezig vleermuizen uit mistnetten te
peuteren, om ze daarna gewogen, gemeten
en gedetermineerd weer vrij te laten. Dan
weer scheur je 's nachts als een gek door de
polder in een auto volgeladen met anten
nes en ontvangstapparatuur om die ene
gezenderde Meervleermuis uit te peilen.
Maar wat vliegt dat beest snel. Soms wel 40
km/uur. Een meer dan gemiddeld enthousi
asme voor dit soort onderzoek is toch echt
wel vereist.
Ook op andere manieren komt informatie
over vleermuizen beschikbaar, bijvoorbeeld
door de verplichte Flora- en faunatoetsen
bij voorgenomen werkzaamheden. En voor
liefhebbers zijn er steeds makkelijker te
bedienen batdetectoren, die het geluid van
de meestvoorkomende soorten redelijk
betrouwbaar op naam kunnen brengen.
Een vleermuis uit het net halen (tl Calle).
Tien watervleermuizen diep weggekropen
in een ventilatieschacht (L Calle).
Sandra onderzoekt een kelder ft. Calle).
Overzicht vleermuizen in West Zeeuws-Vlaanderen met mogelijke verblijfplaatsen
Soort
Algemeenheid
Winterverblijf
Kraamverblijf
Baardvleermuis
Matig algemeen
Bunkers, kelders e.d.
Bomen
Franjestaart
Zeldzaam
Bunkers, kelders e.d.
Bomen
Watervleermuis
Algemeen
Bunkers, kelders e.d.
Bomen
Meervleermuis
Zeldzaam
Bunkers, kelders e.d.
Zolders
Gewone dwergvleermuis
Heel algemeen
Huizen
Huizen
Ruige dwergvleermuis
Algemeen
Huizen, bomen
Bomen
Rosse vleermuis
Zeldzaam
Bomen
Bomen
Laatvlieger
Algemeen
Gebouwen
Gebouwen en schuren
Mopsvleermuis
Uitgestorven
Bunkers, kelders e.d.
Bomen
Gewone grootoorvleermuis
Algemeen
Bunkers, kelders e.d.
Zolders, bomen
Grootoorvleermuis
Uitgestorven
Waarschijnlijk gebouwen
Kerkzolders
De verschillende soorten
In West Zeeuws-Vlaanderen zijn er 11
soorten bekend. In de tabel hierboven
treft u informatie aan over algemeenheid,
winterverblijfplaatsen en kraamkolonies.
De algemeenheid geldt voor de situatie in
West Zeeuws-Vlaanderen. De in "het wes
ten" uitgestorven Mopsvleermuis en Grijze
grootoorvleermuis komen nog wel in Oost
Zeeuws-Vlaanderen voor.
Enkele zeldzamer soorten beschrijven we
hieronder wat uitgebreider.
Meervleermuis
Van de Meervleermuis was in de vorige
eeuw een kraamkolonie in Oostburg
bekend. Bij een controle in 2007 werd de
exacte plek niet gevonden, maar Jan Piet
Bekker, Alex Wieland en Luciën Calle troffen
nog wel 20 dieren jagend aan boven het
Groote Gat. Bij hernieuwde zoektochten is
de kolonie helaas niet meer gevonden. On
danks de inzet van mistnetten werd geen
Meervleermuis vastgesteld. De laatste jaren
zijn niet veel waarnemingen meer gedaan,
maar in 2018 merkte David Galens een
trekker op boven de telpost bij Breskens,
waarvan een sonogram is vastgelegd.
Franjestaart
De Franjestaart werd tijdens een winter-
telling door Luciën Calle op 31-1-2020
als nieuw voor de streek ontdekt in de
onderaardse kelders van de Stenen Beer in
Sluis. De soort lijkt zich langs de kusten wat
uit te breiden, hopelijk nu ook in Zeeuws-
Vlaanderen.
Grijze grootoorvleermuis
Voorheen wel in West Zeeuws-Vlaanderen
aanwezig, met name in Aardenburg, Sluis,
Breskens en Hoofdplaat. Na 1990 is de soort
helaas nooit meer aangetroffen. Het blijft
nuttig kerkzolders periodiek te controleren. In
Oost Zeeuws-Vlaanderen komt de soort nog
voor in enkele kerken langs de Vlaamse grens.
Mopsvleermuis
In de vorige eeuw bestond er een kleine
populatie van deze ook landelijk zeer
zeldzame soort in en rondom Sluis. In 1987
telden Jan Piet Bekker en Kees Mostert
twee, in 1990 zelfs drie, in 1991 twee en in
1994 één dier tijdens wintertellingen in het
voormalig jongerenpensionaat. In 1992 was
er een zomerwaarneming in een schuurtje
nabij Sluis. Na deze waarnemingen is de
soort niet meer aangetroffen en het lijkt
erop dat ze regionaal is uitgestorven.
In Oost Zeeuws-Vlaanderen zijn er de laat
ste 2 jaar jagende dieren opgemerkt in het
gebied van Axel tot en met Clinge.
Rosse vleermuis
De Rosse vleermuis is afhankelijk van ou
dere bomen met holten erin. Kraamkolonies
worden vooral gevonden in wat grotere
bossen. Het is dus niet raar dat deze elders
vrij algemene soort in West Zeeuws-Vlaan
deren weinig voorkomt. Er was langere tijd
een kraamkolonie bekend in parkbos de
Elderschans bij Aardenburg. Ook de talrijke
oudere populieren op de wallen van Aar
denburg en Sluis zouden goede leefgebie
den kunnen zijn.
Een nieuw project
Sinds kort is Stichting Landschapsbeheer
Zeeland (SLZ) met steun van provincie
Zeeland in het kader van het soortenbeleid
bezig met een nieuw project ter bescher
ming van vleermuizen. Een drietal acties
worden voorbereid:
- het herstellen van winterverblijven;
- het ondersteunen van bewoners van
kerkzolders en kerktorens, zoals de Grijze
grootoorvleermuis en
- het adviseren bij restauraties van monu
mentale gebouwen, met als doel beter
rekening te houden met vleermuizen.
Het herstellen van winterverblijven zal in
2021 ook in W.Z.VI. opgepakt worden. Het
is een goede zaak dan weer een controle
ronde op de kerkzolders te doen.
Aandachtspunten ter bescherming
- Alle maatregelen die een gezonde
leefomgeving voor insecten bevorderen,
komen ook vleermuizen ten goede.
- Insecticiden en bloemarmoede (gebrek
aan nectar en stuifmeel) treffen ook vleer
muizen.
- Het sparen van oudere bomen, rijk aan
holten, is belangrijk, evenals het zorgvul
dig omgaan met renovatie van oudere
gebouwen.
- Absolute rust in de winter- en kraamver-
blijven is een voorwaarde.
- Verbindingslijnen in het landschap als
rijen bomen op dijken dienen intact te
blijven. Wanneer kap niet voorkomen kan
worden, dan gefaseerd.
- Vleermuizen hebben last van licht.
Het fel uitlichten van monumentale ge
bouwen hindert de vleermuis in ernstige
mate.
Literatuur
Bekker J.P. e.a. (red), 2010, Zoogdieren in Zeeland,
Fauna Zeelandica deel 6, Zoogdierwerkgroep
Zeeland en Het Zeeuwse Landschap.
