I
LOS BOVEN- OF ONDERBLAD
AFWERKING
6
KUNSTMATIG OF DOOR DE
WIND GEDROOGD HOUT
OPLEIDING
SOORTEN HOUT
BUIGEN ZIJKANTEN
REPARATIES
Zoveel zijn er niet, bouwers van akoustische gitaren. In Nederland zijn er
zo'n tien of twaalf werkzaam.
Fabrieksgitaren, en dan met name de wat goedkopere, klinken nagenoeg
allemaal eender. Elke handgebouwde gitaar, gekonstrueerd door welke
meester dan ook, klinkt anders. Vaak is ook de persoonlijkheid van de
bouwer terug te vinden in zijn instrument, hetgeen van massageproduceer-
de fabrieksgitaren niet gezegd kan worden. De individuele bouwer is in
staat te experimenteren en veranderingen aan te brengen in zijn bouwme
thoden. Hij kan zelfs een gitaar bouwen geheel op wensen van de klant.
Een goede reden voor gitaristen die hun vak of hobby serieus nemen om
een vakman in de arm te nemen. Dirk Janssen in Aalst-Waalre is er zo een.
JACHT NAAR GESCHIKT HOUT
GITAARBOUW
De klassieke gitaar
stem mechaniek --
kam
I
L_ _.Wj
Door Henny van Ochten
hiel
voet
klankgat
tr bindings tripj
iteunblokff-
taille
ichtersteunbalk
ronding (beneder
zangbalken
zijkant
achterblad
7
Heb je een opleiding voor gitaarbouw
gevolgd?
DJ; In Geldrop heb ik de eerste grond
beginselen van het instrumentbouwen
geleerd. De werkelijke methodiek
(werkdiscipline) heb ik in Duitsland,
bij meesterbouwer Seiffert geleerd.
Alle ambachten worden in Duitsland
geregeld door de 'Handwerkskammer'.
Leerlingen kunnen na hun middelbare
school in de leer gaan bij een bedrijf of
meester en zodoende in de praktijk het
vak leren. Je zou het kunnen vergelijken
met de opleidingen in de Middeleeuwen:
Leerling, gezel, meester. Wel moet men
tegenwoordig één of twee dagen per
week naar de 'Berufsschule', waar de
theoretische kant van het ambacht
wordt onderwezen.
Bij Seiffert begon ik met eenvoudige
werkjes. Niet veel later bouwde ik
onder zijn leiding mijn eerste gitaren.
Na bijna drie jaar deed ik examen en
haalde het diploma Zupfinstrument-
Macher waaronder dan 'Tokkelinstru-
ment-Maker'. Hieronder vallen b.v.
gitaren, maar ook mandolines, luiten
en cisters.
Dirk Janssen bouwt inmiddels zo'n
acht jaar. Hij vervaardigt studiegita-
ren, concertgitaren en staalsnarige.
Op verzoek ook luiten, mandolines
en cisters. Een veelzijdig man!
van de beste planken routine. Het inko
pen van onverzaagde bomen is een erg
riskante bezigheid en laat ik liever aan
de specialist over. Pas als ik kan zien,
voelen en bij bepaalde houtsoorten,
kan ruiken hoe het materiaal er uitein
delijk uit gaat zien, maak ik mijn keuze.
Het is per slot van rekening het hout
dat de basis vormt voor de klank van
elk instrument.
Waar geef jij als bouwer de voorkeur aan?
DJ: Beide manieren zijn bruikbaar. Het
hangt echter van de houtsoort af welke
van de twee manieren gebruikt kan wor
den. Hoofdzaak is dat het hout niet al
leen droog is maar ook goed gedroogd
zodat er geen spanningen in het materi
aal optreden. Voor de gitaar kun je zeg
gen dat door de wind gedroogd hout het
beste is omdat er een langere tijd overheen
gaat en het materiaal zich aan zijn nieuwe
situatie heeft aangepast. Hout moet voor
mij minstens drie jaar bij de houthande
laar hebben gelegen en dan nog een paar
jaar bij mij thuis om te akklimatiseren.
Staat het na deze lange tijd dan toch
nog krom als een propeller, dan gaat het
de haard in. Gelukkig komt dat zelden
voor. Je levert een waardevol instrument
af en de klant moet er dan ook van op
aan kunnen dat er alleen eerste klas ma
terialen voor gebruikt zijn. Het is wel
zaak dat ook de gebruiker de nodige
zorg moet besteden aan het instrument.
De gitaar b.v. tegen de centra Ie-verwar
ming zetten is vragen om problemen.
Gebruik je wel eens hout dat in België
of Nederland groeit?
DJ: Hoogstens een stukje esdoorn. Hout
groeit in ons klimaat immers te hard. Je
zou jaarringen krijgen waar je een vinger
tussen kunt zetten.
SPARREHOUT (Fichte) is voor het bo
venblad zeer aantrekkelijk; makkelijk te
bewerken, licht van kleur en mits goed
gezaagd, heeft het een fijne gelijkmatige
nerf. Nog een eigenschap van sparrehout
is de aanwezigheid van mergstralen. Ze
lopen haaks op de nerf. Hun funktie is
hars te laten cirkuleren, wat het geluid
dan weer positief zou beïnvloeden.
Helaas is sparrehout schaars en daardoor
duur geworden. Men vond een substituut
in de vorm van het zachtere cederhout.
Makkelijker te krijgen en goedkoper.
Bomen, soms 2000 jaar oud, leveren veel
bruikbaar hout. Ceder, zo beweert men,
is wat gevoeliger voor lage frequenties.
Ceder is niet gelijkklinkend, maar het is
meer een kwestie van smaak. Ceder is
wat zachter, omfloerster van klank. Met
een aangepaste belijsting kun je dat ech
ter gedeeltelijk weer opheffen. Cederhout
raakt overigens wel wat eerder "vermoeid'
dan sparrehout.
Sommige bouwers stemmen het boven
blad af op het achterblad. Hoe gaat dat
in zijn werk? Wat horen jullie wanneer
je tegen een bovenblad aanklopt?
DJ: Daar bestaan nogal wat theorieën
over. Zelf ga ik iets anders te werk. Ik
denk namelijk dat de akoestische eigen
schappen van een los boven- of onder
blad veranderen op het moment dat
het instrument samengevoegd wordt.
Alle onderdelen gaan elkaar dan beïn
vloeden en in hoeverre deze dan nog
te analiseren zijn blijft een vraag.
Het is natuurlijk wel zo dat je eindre
sultaat beter te voorspellen is als je
van dezelfde (gestemde) basisdelen
uitgaat. Op het waarom van een be
paalde klank geeft het afstemmen
echter geen antwoord. Het is eigen
lijk niet uit te leggen waarom een top
nu wel of niet goed is. Je werkt vaak
puur op je gevoel. Het is een kombina-
tie van kloppen, luisteren en voelen.
klankkast
bovenblad
gitaar' spelen met een mensuurlengte
van 650 of 660 mm. Soms vereisen de
handen van een speler een kleinere
gitaar. Met name kinderen. Dieter
Hense, een beroemd gitaarbouwer in
Duitsland, gaat nog verder door de
hals helemaal aan te passen aan de
hand van de speler.
Hoe pak jij dit soort zaken aan?
DJ: Je hebt lange en korte mensen
en dat geldt ook voor hun handen.
Als je het ver door zou voeren, zou
je inderdaad voor iedereen een andere
hals moeten maken. Je zou de hals
zowel in de lengte als de breedte aan
moeten passen. Natuurlijk kan ik dat
als klanten mij dat vragen. Toch bouwt
men sinds Torres, gitaren met een men
suurlengte van rond de 650mm. Niet
alleen omdat dit de, zeg maar gemiddel
de hand het beste bevalt, maar ook om
het overschakelen van de ene op de
andere gitaar te vergemakkelijken.
Soms maak ik gitaren van 640mm of
korter voor b.v. een vrouw met kleine
handen. Het scheelt maar een paar mm
per fret maar voor een gitaar is dat al
veel. Het is wel zo dat bij een kleinere
mensuur het volume iets terug zal val
len. Bij een wat langer mensuur is de
toon vaak wat scherper. De bespeel-
baarheid daarentegen is vaak wat
moeilijker. Door snaren te gebruiken
met een hogere of lagere spanning kan
soms iets gedaan worden aan deze
klankverschillen, maar je zou eigenlijk
voor elk mensuur een andere snaar
moeten laten ontwikkelen. Dat wordt
dan wel onbetaalbaar. Er bestaan wel
specialisten die deze snaren maken.
Gitaren worden op verschillende ma
nieren afgewerkt. Soms gepolitoerd,
met olie ingewreven of (mat) gelakt.
Hebben al deze verschillende manie
ren van af werken een andere uit
werking op de klank?
DJ: Je zit tussen twee vuren in. Het
instrument moet aan de ene kant de
tand des tijds kunnen doorstaan en
aan de andere kant mag de lak de
klank niet beïnvloeden. De top is
voor het grootste gedeelte bepalend
voor het geluid. Ga je daar een dikke
taaie laag lak opsmeren dan zet je er
feitelijk een demper op. Vaak heb ik
gitaren van allerlei pluimage ontdaan
van hun oorspronkelijke laklaag en
daarna weer heel dun overgelakt.
Elke keer was de eigenaar weer spra
keloos over het duidelijk hoorbare
verschil; het was vaak net of het in-
I
I
Hoe worden door jou de zijkanten ge
bogen?
DJ: Ze worden altijd eerst verwarmd,
eigenlijk meer gestoomd. De cellen in
het hout worden dan zacht, zodat je ze
in een bepaalde vorm kunt buigen.
Eenmaal afgekoeld stijven de cellen weer
op. Het buigen zelf doe ik op een buig-
ijzer, helemaal met de hand dus. Met een
mal zou ik me steeds aan die ene vorm
moeten houden. Maar een klant kan ook
komen voor een gitaar van een andere
afmeting, een terts-gitaar b.v. Dan zou
ik in feite voor elk instrument een
andere mal moeten hebben. Met de
hand buigen is niet eenvoudig, maar
met wat oefening buig je vrij precies
en snel.
Je laat het woord tertsgitaar vallen.
Niet iedereen kan op een z.g. 'prime-
Bouwers ontkomen er vaak niet aan.
Er moet ook gerepareerd worden. Niet
alle meesters hebben opdrachten genoeg
om full-time nieuwe instrumenten te
kunnen bouwen, dus moet er gerepareerd
worden om de financiële gaatjes te stop
pen. Eerder sprak ik bouwers die er een
af keer van hebben. Volgens mij is het
dê manier om het werk van anderen te
leren kennen. Hoe denk jij daar over?
DJ: Natuurlijk, ik denk dat repareren
inderdaad de aangewezen manier is om
het werk van anderen te leren kennen.
Ik zie me namelijk nog niet bij b.v.
Ramirez of Fleta binnenwandelen en
vragen of ik hun werk mag bekijken.
Ze zullen me vriendelijk doch dringend
verzoeken de werkplaats te verlaten.
Ik kan niet zeggen dat repareren me
tegenstaat; integendeel, ik leer er nog
steeds van.
onderklos
Ook ervaring speelt natuurlijk een
grote rol. Het is net als met voetbal.
De bal komt steeds anders aan, maar
met wat oefening speel je hem op de
juiste manier terug.
i1 XZ-runrondcn
Vaak lees ik verhalen van bouwers die
soms dagen "op jacht gaan naar ge
schikt hout. Is hout inkopen dan echt
zo moeilijk?
DJ: Ik geloof dat je de weg moet weten.
Ik heb enkele vertrouwde adressen. Ze
zijn dan misschien niet de goedkoopste,
maar ik kan er wel Van uitgaan dat ik
er goed materiaal koop. Natuurlijk moet
je je ogen wel de kost geven. Alle planken
bekijk ik bij het inkopen stuk voor stuk.
Na enkele jaren krijg je in het uitzoeken
kop
ronding (boven) n7
strument "open" ging. Kijk een in
strument moet er goed verzorgd uit
zien. Mijn instrumenten zijn, zoals
alle echte handwerkinstrumenten,
niet goedkoop en dat mag dan ook
zichtbaar zijn. De zij- en achterkant
van mijn gitaren werk ik met hoog
glanslak af. Het bovenblad laat ik
zonder meer mat. Met matlak kun je
namelijk veel dunner werken. Eerst
gebruik ik wat poriënvuller en dan
rand in leg nog een paar hele dunne
laagjes. I k moet wel toegeven dat
mijn bovenbladen wat gevoeliger
zijn voor tikjes en stootjes.
Bij normaal gebruik levert dit
schter geen problemen
\op.
YACHTERBLAD
I In hoeverre draagt
het achterblad bij tot
het totale geluid?
I DJ: Je kunt het bovenblad
vergelijken met een stem
en de kast, laten we zeg-
\gen, met een reflector.
Hoe stugger de achter
kant, des te meer hoge
tonen deze zal terugkaat-
sen. Ook zal bij zo'n harde
achterplaat het volume hoger
--achter inleg lijken.
Persoonlijk streef ik naar een meer open,
vrijblijvend geluid, waar iedereen in kan
leggen wat hij zelf wil. Ik wil de speler
niet gelijk een bepaalde klank opdringen.
Door een bepaalde manier van spelen
moet hij zoveel mogelijk toonvariaties
kunnen maken en daardoor de gespeelde
muziek iets persoonlijks kunnen geven.
