EEN WILGEFORTIS-ZERK IN DE KERK VAN WEMELDINGE EN DE MANS
NAAM FOORT.
door C. Philipse
Een merkwaardige Middeleeuwse legende waarvan u hieronder de Nederlands talige lezing aan
treft is die van de Heilige Wilgefortis.
Zij was de dochter van de heidense koning van Portugal. Toen de koning van Sicilië van haar
grote schoonheid hoorde, wenste hij met haar te trouwen. Haar vader, die graag goede vrien
den bleef met die koning, drong er bij haar op aan, dat zij op het aanzoek zou ingaan. Maar de
prinses, die een Christin was weigerde. Zij wenste de bruid van Christus te zijn. De vader, hevig
vertoornd, liet haar in de gevangenis zetten. In haar nood bad zij tot God, dat Hij haar schoon
heid wilde wegnemen. Haar gebed werd verhoord, zij kreeg een baard. Beschuldigd van toverij,
werd zij veroordeeld om de kruisdood te sterven. Maar, toen zij, hangend aan het kruis, haar
einde voelde naderen, riep zij weer tot God. Toen sprak tot haar een stem uit de hemel: Wilge
fortis, o maagd, uw gebed is verhoord, voortaan zult ge niet meer Wilgefortis heten, maar wel
Ontcommer, wat betekent, dat allen die U aanroepen, van leed en kommer zullen bevrijd wor
den. Aldus het verhaal van de maagd met de baard.
De legende moet ontstaan zijn uit een verkeerd begrijpen van het Volto Santo van Lucca. Dit
wonderdoende beeld, dat in het jaar 742 werd geplaatst is de Dom van Lucca in Italië, is een
in lang gewaad geklede Christus, met op het hooft een kroon. Dit beeld werd al spoedig be
roemd in het zuiden; op tal van plaatsen werden nabootsingen van het Volto Santo (=Heilige
Gelaat) geplaatst. Omdat de oorspronkelijke betekenis van het beeld verloren ging, in noorde
lijke streken was het dragen van lange kleren door mannen ongewoon, meende men in de be
klede gestalte met de lange golvende haren en een kroon op het hoofd een vrouw te herken
nen.
Was de baard een vreemd element in de voorstelling, dan bleek daaruit destemeer, dat men
hier met een wonder te doen had.
Aan een reizende vioolspeler zou door het aanroepen van het beeld een mirakel geschied zijn.
Nu komt op nabootsingen van het Volto Santo en op voorstellingen van Wilgefortis soms een
vioolspeler voor, de samenhang van beide beelden is duidelijk. Uit de legende blijkt ook, dat
de naam Wilgefortis de eigenlijke naam is. De naam Ontcommer is feitelijk een verduidelijking
van het moeilijke Virgo Fortis (=Sterke Maagd), wat in de volksmond al Wilgefortis was ge
worden.
Men neemt aan dat haar verering in de Nederlanden begonnen is in Gent omstreeks 1400. De
betreffende oorkonde zegt: Sente Guilleforte die men noemt Sente Ontcommer. In Kleef:
Sunte Wilgefortis geheten Sunte Unkommer. Een in Leiden bewaard handschrift uit 1476:
Deze (n.l. St. Wilgefortis) noemen de mensen St. Ontcommer. Andere namen zijn: Sinte Con-
commer, Sinte Commorus, St. Hülferin of St. Helferin.Een achtiende-eeuws gebed begint met:
O grote Helperin, heilige Wilgefortis.
In de Wilgefortis-verering neemt Steenbergen een belangrijke plaats in. Volgens een legende
zou zij daar begraven zijn. Er werden ook enige wonderen aan haar toegeschreven, die daar
zijn gebeurd. In het eerste kwart van de zestiende eeuw kende men een processie van St. Jacob
en Sint Ontcommer samen. Een bepaling van 1504 zegt dat de verkoop van zilveren of gouden
afbeeldingen van SL Ontcommer wordt voorbehouden aan de kerkmeesters. Er was een altaar
aan haar gewijd met een geschilderd beeld van de heilige. Een St. Ontcommersgilde bestond al
in 1457. In 1482 werd de Ontcommerspolder ingedijkt.
117
