Eer ik eindig wil ik er nog eens den nadruk op leggen, dat mijn doel niet geweest is te pleiten
voor de een of andere politieke richting, maar alleen de arbeiders op te wekken om hier tot
bevordering van de belangen van den arbeidersstand eene vereeniging te stichten, welke zoo
mogelijk alle arbeiders, kleine landbouwers, kleine ambachtslieden omvat. Daartoe is noodig,
dat elke arbeider zijn mede-arbeiders opwekt om tot de vereeniging, welke hier hoogst waar
schijnlijk in het leven geroepen zal worden, toe te treden, dat ook uw meervermogende dorps-
genooten hunne beurs openen om u in uw streven naar betere verzekering van uwe rechten te
helpen steunen. Ook zou ik niet gaarne zien, dat bij u de meening gewekt werd, dat als deze
grieven zijn opgelost er geene andere meer zijn, die dringend voorziening behoeven. Neen,
dat zij verre! Zoo eischen bijv. dringend herziening en aanvulling de bepalingen van onze wet
geving omtrent het landbouwpachtcontract, voornamelijk in dien geest, dat de pachter de
zekerheid krijge dat de grondeigenaar niet profiteert van de verbeteringen, die de pachter met
opoffering van belangrijke uitgaven heeft aangebracht, want gaat het den landbouwer niet
voor den wind, ook op de arbeider zal zulks drukken.
Tot slot wil ik u nog ernstig waarschuwen tegen het socialisme. Het socialisme, dat de omver
werping van ons tegenwoordige wil om op de puinhoopen iets te bouwen, iets dat nog niet
goed omschreven is, maar dat, als men de socialisten mag gelooven, zoveel zal zijn als het Eden
op aarde. Men zegt: uit arbeidersvereenigingen komt het socialisme voort. Och, laat u het niet
wijs maken. Streeft met alle middelen, doch alleen met geoorloofde middelen, naar verbetering
van positie, maar niet door anderen de plaats, die zij in de maatschappij innemen, desnoods
met geweld te ontnemen. Houdt u bij uwen godsdienst, houdt u aan uw kerk, onthoudt u zo
veel mogelijk van het gebruik van sterke drank en vereenigd tot bevordering van uwe belangen
zult gij vruchten van uw streven zien: is het nu ook niet dadelijk dan toch stellig na verloop
van weinige jaren.
Ik meen hiermede voor deze maal voldoende uiteen gezet te hebben waarnaar eene vereeniging
van arbeiders kan streven en wat zij ook kan bereiken, het nu verder aan u overlatende of gij
aan uw aanvankelijk voornemen om hier eene arbeidersvereeniging op te richten wilt voldoen".
Noten
1Sociale geschiedenis moet in dit verband niet worden opgevat als de geschiedenis van
arbeiders en paupers, die overigens wel aan bod zullen komen in dit artikel, maar als een
bepaalde benaderingswijze (de sociologische) van de geschiedenis. Wij bedoelen de geschie
denis van het gehele maatschappelijke leven en van alle sociale groeperingen, en dit zowel
afzonderlijk als in onderling verband. Zie Romein, Apparaat, blz. 53.
De grondslag van deze methode van geschiedbeschrijving wordt gevormd door het histo
risch materialisme (dit is de marxistische leer die al het geestelijk leven bepaald acht
door de maatschappelijke toestanden, waarbij vooral het bezit der produktiemiddelen de
belangrijkste faktor is).
2. Banning, Maatschappijproblemen, blz. 37.
3. Verwey, Geschiedenis, blz. 860.
4. De Rek, Koningen, deel 2, blz. 63. De oudst bekende koöperatie was die in Aardenburg,
die in 1876 werd gesticht. Doel van de onderneming was de inkoop van veevoer en kunst
mest. De naam was Welbegrepen Eigenbelang.
90
