5. De Jong, Koninkrijk, deel 1, blz. 19.
6. Huige en Huybregts, Kleine geschiedenis, blz. 7.
7. De Boer, Enige aspecten, blz. 25.
8. De Rek, Koningen, deel 1, blz. 556. De eerste geregistreerde arbeidersvereniging was die
van de Westkappelse dijkwerkers, opgericht in 1825
Door de gemeenschappelijke inkoop van levensmiddelen trachtten de leden de duurte der
levensmiddelen op tevangen.
9. Harmsen en Reinalda. Voor de bevrijding, blz. 36 en verder.
Zie ook Huige en Huybregts, Kleine geschiedenis, blz. 11 en verder.
10. Meertens, Opkomst, noemt enkele jaartallen die op Zeeland betrekking hebben: Patrimo
nium afdeling Middelburg en afdeling Vlissingen in 1882, afdeling Terneuzen in 1886 en
afdeling Goes in 1898; SDB afdeling Vlissingen in 1883, afdeling Middelburg in 1885;
SDAP afdeling Middelburg 1895.
Het oprichtingsjaar van de Goese afdeling van Patrimonium moet gekorrigeerd worden:
zie vermeldingen in de GC. van 11 oktober 1883, 3 april 1886, 29 januari 1887 (hierin
een artikel over het Sjarig bestaan met als oprichtingsdatum 23 januari 1882) en 5 maart
1891. Volgens de GC. van 18 oktober 1892 werd deze afdeling opgeheven.
11. Kabinet Kuyper, 1901-1905, kabinet Heemskerk, 1908-1913.
12. De Jong Edz, Het politieke leven, blz. 274 en verder.
13. Het taylorisme is gebaseerd op de theorie van F.W. Taylor (1856-1915), die de grondslag
heeft gelegd voor een wetenschappelijk onderzoek naar de bewegingen die arbeiders
tijdens hun werk maken, om op grond daarvan alle overbodige handelingen, heen en weer
geloop en andere vormen van "tijdverlies" uit te kunnen schakelen. De tijd die nodig is
om een bepaalde handeling te verrichten wordt nauwkeurig vastgelegd.
Van der Wal, Fascisme, blz. 30.
14. De Jong, Koninkrijk, deel 1blz. 90.
15. Harmsen en Reinalda. Voor de bevrijding, blz. 138.
16. De Jong, Koninkrijk, deel 1, blz. 91. Van de bedrijfsbenodigdheden werd 3/5de deel door
aankoopkoöperaties geleverd; koöperatieve zuivelfabrieken verwerkten 70% van de melk,
strokarton (voor 60%), suikerbieten (voor 60%), gedroogd gras (voor 65%) en fabrieks
aardappelen (voor 85%) werden eveneens voor meer dan de helft in koöperaties verwerkt.
17. Banning, Maatschappijproblemen, blz. 38 en verder.
18. Harmsen en Reinalda. Voor de bevrijding, blz. 139.
Zie ook noot 13.
19. Uitgezonderd het NAS, de vakbeweging van de anarchisten. Zij verwierpen dit systeem
vanuit hun levensovertuiging.
91
