DE GESCHIEDENIS VAN DE ARBEIDERSBEWEGING IN HEINKENSZAND
OVER DE JAREN 1870-1940.
F. H. de Klerk
G. van der Wal
Inleiding
Het artikel dat voor u ligt, vormt de afsluiting van een drieluik over de geschiedenis van de ar
beidersbeweging op de Bevelanden. Na Krabbendijke (oostelijk Zuid-Beveland) en Colijns-
plaat (Noord-Beveland) diende nu voor het evenwicht een plaats op westelijk Zuid-Beveland
aan de orde te komen. Dat de keuze daarbij op Heinkenszand viel is niet toevallig. Ten eerste
omdat in de vorige artikelen de accenten vielen op overwegend protestants-christelijke samen
levingen; ten tweede omdat ook vrijzinnig linkse elementen daarbij ter sprake kwamen. Met
Heinkenszand is dan nu een overwegend rooms-katholieke gemeenschap aan de beurt. Dit ar
tikel tracht een beeld te geven van de katholieke emancipatie, die inzette rond de eeuwwis
seling, en van de katholieke arbeidersbeweging in het bijzonder. Voor Heinkenszand is ook al
gekozen, omdat het een centrumfunktie vervulde voor westelijk Zuid-Beveland. De gevolgde
werkwijze voor Krabbendijke is herhaald. Voor een algemeen overzicht van de landelijke ont
wikkelingen verwijzen we opnieuw naar ons artikel over Krabbendijke. Dit artikel met Hein
kenszand als onderwerp begint met een karakteristiek van de gemeente over de periode 1870-
1940; hierin komen onder meer zaken als woonomstandigheden, dorpsekonomie en dorpspo
litiek ter sprake. Vervolgens komen de verenigingen aan de orde die van belang zijn geweest
voor de ontplooiing van de arbeiders. Verder is er dan nog een hoofdstuk gewijd aan werkloos
heid en werkverschaffing, terwijl bovendien aan een bezoek van de bekende Domela Nieuwen-
huis aan Heinkenszand aandacht geschonken wordt. Konklusies, bijlagen en een literatuur- en
bronnenlijst ronden het artikel af, alsmede een lijst met gebruikte afkortingen.
Heinkenszand 1870-1940
De voormalige gemeente Heinkenszand, in 1970 opgenomen in de nieuwe gemeente Borsele,
was gelegen in het westelijk deel van Zuid-Beveland. Het grondgebied van de voormalige ge
meente bestond uit een aantal polders, die vanaf de 13de eeuw op de zee gewonnen waren.
Het dorp Heinkenszand draagt dan ook de typische kenmerken van een polderdorp, dat naar
het noorden en zuiden is uitgebouwd. De bebouwde kom van het dorp vormde in de tweede
helft van de vorige eeuw een 1 Vi km. lange straat (1). Voor de verbindingen met de rest van
het eiland was men aangewezen op polderwegen en paden over de dijken. De gemeente lag niet
aan de hoofdweg door Zuid-Beveland, en lag dus betrekkelijk gei'soleerd. Dagelijks trokken
twee vrachtkarren naar Goes en één naar Middelburg. Met de aanleg van de lokaal-spoorlijn op
Zuid-Beveland in 1927 werd een grote stap vooruit gezet op het gebied van goederen- en per-
soonsvervoer. Het passagiersvervoer werd echter al spoedig overgenomen door autobusonder-
Van beide auteurs verschenen in de Historische Jaarboeken no. 7, 1981, en no. 8, 1982, soortgelijke
artikelen over Krabbendijke en Colijnsplaat.
73
