het zelfbewustzijn van de roomsen pas tien tot twintig jaren later zijn beslag in de oprichting
van allerlei verenigingen. Ook speelde het hiërarchisch denken van de katholieken een grote rol
in de opbouw van arbeidersorganisaties. De kerk sprak zich in de encyclieken Rerum Novarum
uit 1891 (126), bevestigd in Quadrigesimo Anno uit 1931 (127), duidelijk uit over het sociale
vraagstuk, en hoe dit benaderd moest worden. Tevens kwam hierin de organisatievorm voor
rk. werkgevers en -nemers aan de orde.
De katholieken wilden zich buiten de aangegeven paden niet wagen, ook niet als het over de
oplossingen van sociale vraagstukken ging. Tot een echte vakorganisatie, de RKWV, het latere
NKV, kwam het pas in 1925, een twintig jaar na de christelijke en socialistische vakorganisa
ties (128). De invloed die pastoors en predikanten, met plaatselijke notabelen en werkgevers
op de arbeiders te Heinkenszand hadden was niet onaanzienlijk. Geen van hen gebruikte echter
zijn invloed doelbewust om de leefomstandigheden van de arbeiders te verbeteren, door bijvoor
beeld verenigingen met sociale doelstellingen te stichten; op andere plaatsen, zoals Krabbendijke,
bleek het namelijk van doorslaggevend belang te zijn, dat belangrijke plaatselijke personen het
voortouw namen hierbij. In Heinkenszand bleef het bij bevoogding van de arbeiders, en van de
kant van de arbeiders bij berusting in de situatie (129).
Een laatste reden die meespeelde bij het trage toenemen van het zelfbewustzijn van de arbei
ders te Heinkenszand was vooral de in de vorige eeuw voorvallende grootscheepse emigratie naar
elders. Naar alle waarschijnlijkheid trokken de meest ondernemenden weg, en bleven de meer
in hun lot berustende arbeiders achter. Een socialistisch, hervormingsgezind milieu kon daar
door niet ontstaan.
BIJLAGEN
Bijlage A
Bestuursleden van de Werkmansvereniging Heinkenszand
Funk tie
Voorzitter
Naam
C. Beenhakker
C. Bos
F. van de Linde
P. Rijk
P. Schipper
C. J. Steijns
J. Timmermans
Kommissaris
Voorzitter/penningmr.
Kommissaris
Kommissaris
Penningmr./Bode
Sekretaris
Voorzitter
A. de Vulder van Noorden Voorzitter
P. de Wilde Kommissaris
J. B. Zandee Sekretaris
Tijdsduur
10-11-
30- 9-
13-10
13-10
30- 9-
29-10
6- 9
30- 9
12- 3-
4- 4
1889
1882
1875
1891
1891
1882
1889
1883
1882
1889
1882
30- 8-1892
30-
30-
30- 8-1892
30- 8-1892
8-1892
3-1892
10- 9-1889
6- 9-1883
13-10-1891
29-10-1889
Bestuursleden van de Christelijke Werkmansvereniging Vreest God, Eert den Koning
Naam Funktie Tijdsduur
C. Bal Gz. Kommissaris
J. Dominicus Voorzitter
A. van de Guchte Kommissaris
Ds. D. Hoek (Geref.pred) Kommiss./Adv.
11- 4-1927
29-10-1903
11- 4-1927
26- 3-1903
19- 2-1930
21- 4-1914
19- 2-1930
91
