In de inleiding is uiteengezet dat in het agrarisch-ambachtelijke huwelijks- en voortplan
tingspatroon van Hofstee een huwelijk pas wordt gesloten indien de bestaansmogelijk
heden zijn verzekerd.
Door middel van laat of eventueel niet huwen kon op deze manier een evenwicht worden
bewerkstelligd tussen de aanwezige bestaansmogelijkheden en de groei van de bevolking.
De gemiddelde huwelijksleeftijd bij eerste huwelijk is in het licht van onze probleemstel
ling dan ook een belangrijk gegeven.
3.1 Gemiddelde leeftijd bij eerste huwelijk
Van 1811-1854 hebben wij o.a. de huwelijksleeftijden uit de akten van de burgerlijke
stand op gezinskaarten genoteerd. Deze gezinskaarten zijn met name vervaardigd voor het
in hoofdstuk 4 te bespreken gezinsreconstructie-onderzoek. In tabel 3.1 staan de gemid
delde leeftijden voor mannen en vrouwen bij eerste huwelijk gegroepeerd weergegeven
voor alle huwelijken die te Kortgene zijn gesloten gedurende onze onderzoeksperiode.
Tabel 3.1. Gemiddelde leeftijd bij eerste huwelijk, 1811-1854 (in 4 perioden)
periode
mannen
vrouwen
(N 245)
(N 267)
1811-1821
26,2 (41)
22,6 (45)
1822-1832
27,2 (53)
25.2 (59)
1833-1843
26,7 (75)
23,4 (80)
1844-1854
27,6 (76)
25,8 (83)
1811-1854
26,5 (245)
24,5 (267)
Bron: gezinskaarten
Uit de in beeld gebrachte gegevens blijkt dat de gemiddelde huwelijksleeftijd voor mannen
over de 4 genoemde perioden een hcht stijgende op- en neergaande beweging te vertonen;
een parallelle beweging - zij het met een groter amplitudo - valt bij de gemiddelde leeftijd
van de vrouwen te constateren.
Het stijgen van de gemiddelde huwelijksleeftijd voor zowel mannen als vrouwen in de
periode 1844-1854 (laatste tijdvak uit tabel 3.1) verloopt analoog aan het landelijke pa
troon en is een uitvloeisel van de verslechtering van de economische omstandigheden rond
het midden van de 19e eeuw.
Door een schimmelziekte werd in 1845 driekwart van de aardappeloogst vernietigd; on
gunstige weersomstandigheden in de eerstvolgende jaren veroorzaakten bovendien mis
oogsten van rogge en tarwe.
Grote economische en sociale ellende voor talloze gezinnen was het gevolg; demografische
reacties op de voedselschaarste bleven niet uit (30). Huwelijken werden uitgesteld; in
1847 bedroeg het aantal huwelijkssluitingen in het gehele land gemiddeld slechts 1 op
159 inwoners, tegen nog ruim 1 op 135 in 1846.
Om de gevonden gemiddelde huwelijksleeftijd bij eerste huwelijk van Kortgene in een
breder kader te plaatsen, trekken we een vergelijking met een aantal andere onderzoe
kingen die betrekking hebben op de eerste helft van de 19e eeuw.
De uitkomsten van de studies over Diest, Middelburg en Rotterdam worden geacht stede
lijke populaties te representeren; Kalmhout, Brouwershaven en Zaamslag zijn plattelands
dorpen.
105
