R.M. VAN HEERINGEN
Historisch kader
Bijna een eeuw geleden werd voor het eerst een beschrijving gegeven van de vlucht- en/of kasteel-
bergen op Zuid-Beveland (2). In het totaal werden zo'n 25 bergjes beschreven. Hiervan waren er
10 toen nog in het veld zichtbaar. Voor heel Zeeland waren dat 50 van de 134 bergjes. Sinds het
eind van de 19de eeuw is er echter veel veranderd. Door het steeds intensiever benutten van de
ruimte zijn veel vliedbergen afgegraven. Ook ruilverkavelingen hebben hun sporen nagelaten. Voor
Zuid-Beveland hoef ik maar te verwijzen naar "de Poel" als recent voorbeeld, om een idee te geven
hoe rigoreus de bodem en het daarin aanwezige bodemarchief op zijn kop kan worden gezet. Op
het kaartje van afb. 1 dat een gedeelte van Zuid-Beveland laat zien zijn alle bestaande en verdwenen
vliedbergen aangegeven tegen de geologische ondergrond. Uit het kaartje blijkt dat meer dan de
helft van de bergjes verdwenen zijn. Kortom: een dwingende reden om gewetensvol om te springen
met wat ons nog rest.
Maar laten we nu eens kijken wat de historische bronnen ons te melden hebben over het terrein van
de Duivelsberg. Als uitganspunt nemen we de zinsnede van Smallegange in zijn Nieuwe Cronijk
van Zeeland uit 1696: "Van daer ten noorden is noch een stuk lands Duivelsberg genoemt, waer
op voormaels een oud huis heeft gestaen, daer misschien bij de heidensche tijden eenige gruwel
dienst is geschied, of iemand van d'oude Druïden sijn woonplaets gehad mag hebben." (3) De berg
zelf en het daarop of daarbij gelegen huis lagen in het West Ambacht van Kapelle in de polder de
Breede Watering Bewesten Yerseke, en wel in de "Hoek, begonnen benoorden de Kapelle-strate".
Deze hoek is volgens Bijlo zeker een van de oudste en hooggelegen percelen in de omgeving van
Kapelle (4). Hij lag ingesloten tussen de Kapellestraat in het zuiden en de weg die tot voor kort
Hillewerveweg heette en nu als Noordweg bekend is (afb. 2). De naam Hille- of Eliwerve komen
Afb. 2 Hoek benoorden de Kapelle-strate. Links topografische kaart (opname 1960), rechts kadastrale kaart naar Bijlo 1924
en Usseldijk 1968. Tekening B. Oele.
we nergens tegen in de oudste overlopers welke dateren vanaf het jaar 1583. Toch kennen we wel
uit omstreeks 1600 de namen van een aantal personen. Naast een vermelding van ene Pieter Hille-
werve als schepen in 1607 komen op twee grafstenen in de kerk van Kapelle de namen voor van
Corns. Corns. Hillewerve, overleden in 1599, Jan Hillewerve, overleden in 1602 en van Pieter
Corns. Hillewerve, overleden in 1616 (5). Een mogelijke verklaring voor het zwijgen van de overlo-
5001
118