A.L. KORT
- van enigerlei aktiviteit van gemeentewege op het gebied van de woningbouw was geen sprake:
uitbreidingsplannen werden niet gemaakt en financiële steun aan particulieren en woningbouw
verenigingen - de enige was trouwens de hierboven besproken „Help U zei ven" - werd niet
verleend (32).
Uit een in 1917 door de gemeentebouwmeester F. Rothuizen opgesteld rapport bleek, dat de
particuliere bouwnijverheid in de periode 1904-1914 bepaald niet had stil gelegen. In totaal werden
264 woningen gebouwd, waarvan bijna 200 kleine huizen terwijl de overige met „heeren- en burger
huizen" werden aangeduid. Dit betekende een jaarlijkse toename van het woningbestand met 26,
terwijl de bevolking in diezelfde periode slecht met 30 a 40 per jaar was toegenomen. Desondanks
bestond er in de ogen van Rothuizen in de eerste jaren van deze eeuw een enorm gebrek aan
woningen (33). Niet alleen het tekort aan huizen vormde een probleem, ook de kwaliteit ervan liet
veel te wensen over. Het leek alsof het gemeentebestuur zich van dit probleem pas in een betrekke
lijk laat stadium bewust werd. Had de burgemeester in 1898 niet zelf opgemerkt dat de huisvesting
in Goes alleszins redelijk was? Het in 1912 door de gezondheidscommissie uitgebrachte verslag over
het woningbestand in de gemeente drukte het gemeentebestuur met de neus op de feiten. De
resultaten van het onderzoek, die als Bijlage I zijn opgenomen, logen er niet om:
- van het totale aantal bewoonde huizen (1602 stuks) werden er 104 „ongunstig" en 32 „slecht"
genoemd. Het aantal „goede" woningen bedroeg nog geen 20%.
- vele woningen (82) moesten het stellen zonder goede drinkwatervoorziening.
- meer dan 100 woningen golden als „zeer vochtig".
- bijna 100 woningen telden slechts één vertrek, bijna 600 hadden er twee.
nog geen 2% der woningen was onbewoond.
De kwalifikaties „goed", „ongunstig", „onzindelijk" en dergelijke zijn zo op het eerste gezicht
weinigzeggend; als we echter weten dat het woningonderzoek volgens Rothuizen „op zeer gematig
de wijze, met minimumeischen voor oogen" plaats had, bieden ze toch wel enige rechtvaardiging
voor de conclusie dat het met de volkshuisvesting in Goes vlak vóór de Eerste Wereldoorlog droevig
was gesteld (34). Niet alleen de kwaliteit van vele huizen was uitgesproken slecht, ook het tekort
aan woningen was opvallend. Het feit dat minder dan 2% der huizen onbewoond was, duidde op
een hoge woningnood (35). Voordat we ons verhaal voortzetten is een korte terugblik op hetgeen
in de gemeente in de periode vanaf 1860 tot de Eerste Wereldoorlog tot stand was gekomen nood
zakelijk. Hoewel de sterke bevolkingsgroei in de vorige eeuw de stad voor de nodige problemen
plaatste, kwam de kwestie van de volkshuisvesting pas in de jaren '60 enigszins in de belangstelling
te staan: de lokale pers en enkele vooraanstaande Goese burgers constateerden een woningnood
(36). Het stadsbestuur was echter niet genegen zelf een actieve rol in de oplossing van het woning
vraagstuk te spelen, overtuigd als het was dat het particuliere initiatief de beste remedie was tegen,
deze maatschappelijke kwaal (37). Het juichte de oprichting van de arbeidersvereniging Help U
zeiven dan ook toe. De arbeider diende zelf zorg te dragen voor zijn huisvesting en bovendien bracht
het bezit van een eigen woning hem een belangrijke burgerlijke deugd bij: die van spaarzaamheid.
Hoe vaak horen we van officiële zijde niet dat het gebrek aan spaarzaamheid bij de arbeidersklasse
de oorzaak was van de ellendige situatie waarin ze verkeerde?
Wel hield het gemeentebestuur de ontwikkeling van de huisvesting enigszins op afstand in de gaten:
de ergste uitwassen moesten worden voorkomen. Om het stadsgezicht niet al te zeer aan te tasten,
diende er ordelijk te worden gebouwd: vandaar dat het stadsbestuur in 1868, toen de stad werd
uitgebreid, met een bouwplan kwam. Zeven jaar later volgde een bouwverordening. Hiermee
hoopten de opstellers oprecht dat ze een einde zou maken aan de belangrijkste misstanden in de
28
