MR. M.J. DE WITT HAMER, SOCIAAL, RADICAAL EN LIBERAAL,
BOUWSTENEN VOOR EEN BIOGRAFIE.
door Gerard van der Wal
Inleiding
Dit artikel is bedoeld als een aanzet van een biografie van mr. M.J. de Witt Hamer. Een biografie
schrijven, of zoals hier is gedaan enkele bouwstenen daartoe leveren, is een waagstuk, zowel naar
inhoud als naar reikwijdte. Het duo Romein heeft in hét grote voorbeeld voor persoonsbeschrij
vingen, Erflaters van onze beschaving, de biografie geplaatst waar deze hoort, namelijk in de
geschiedenis. Zo is Erflaters een uitbreiding van hun werk De Lage Landen bij de Zee. In Erflaters
kan meer aandacht worden besteed aan details, zoals Ter Braak het opmerkt (1), evenals de
Romeins in de inleiding bij hun Erflaters (2). Zij formuleren hun visie op de biografie als volgt:
"Haar zien als een reeks betrekkingen tussen mensgroepen onderling, die hun laatste basis vinden
in de wijze waarop zij hun levensonderhoud verschaffen, en de psychologie zien als de leer van
de wijze waarop de enkeling - tevens groepslid - die betrekkingen bindt en ontbindt en er zelf mee
bouwt, ziedaar naar onze mening, kortweg geformuleerd, de ideale voorwaarde voor de biografie
(3).
De redenen voor het samenstellen van deze biografie van mr. De Witt Hamer zijn verschillende.
Te noemen zijn: de betekenis die hij gehad heeft voor de coöperatieve beweging in Nederland; de
voortrekkersfunctie die hij vervulde in de kies- en stemrechtbeweging in Nederland; zijn invloed
op de links-liberale beweging in Nederland en zijn vriendschappen met vele personen die van
betekenis geweest zijn voor het sociale, politieke en economische leven in Nederland, onder andere
met Multatuli, F. Domela Nieuwenhuis, dr. F.M. Wibaut, B.H. Heldt en mr. H. Goeman
Borgesius. Dat De Witt Hamer's biografie te vinden is in het Historisch Jaarboek is gelegen in het
feit dat hij Goesenaar was en van veel betekenis is geweest voor Goes in de periode 1860-1880.
De opzet van het artikel is als volgt: ten eerste zal er een genealogische schets gegeven worden
waarin zijn afkomst besloten ligt, om vervolgens over te gaan naar zijn jeugd en maatschappelijke
loopbaan te Goes (1843-1877). Dan volgt een overzicht van zijn landelijke activiteiten, met daarin
opgenomen zijn activiteiten te Middelburg (1877-1916) en Den Haag (1916-1925). Vervolgens
wordt er ingegaan op de stedelijke samenleving van Goes (1860-1880), waarin een schets wordt
gegeven van de economische, politieke en sociale verhoudingen in genoemde tijdsspanne. Als
vierde onderdeel worden de Goese verenigingen behandeld waarin De Witt Hamer een rol van
betekenis speelde. Na dit onderdeel wordt zijn verhouding beschreven met die personen waarmee
hij vriendschappelijke banden onderhield, en die van belang zijn geweest voor het sociale, econo
mische en politieke leven in Nederland. Afgesloten wordt met conclusies, gevolgd door een viertal
bijlagen, en een opgave van bronnen en literatuur.
Als vierde bijlage is opgenomen een reeks van korte persoonsbeschrijvingen van de personen die
van belang zijn voor dit artikel. Tot slot rest mij nog mij te haasten met de opmerking dat dit artikel
product is van een amateurhistoricus en dat dit werk tekortkomingen zal vertonen. Opbouwende
kritiek of aanvullingen zijn ten allen tijde welkom.
Als slotopmerking nog dit: zonder de medewerking van de mensen van het gemeentearchief van
Goes zou deze publicatie niet geworden zijn zoals deze er nu ligt.
71