GERARD VAN DER WAL
De Vereniging voor Volksbelangen
Als een van de parels van De Witt Hamers werklust en geestesarbeid mogen we de Vereniging
voor Volksbelangen beschouwen. Dankzij de Goesche Courant, het archief van de vereniging en
het boek over de pers in Zeeland van Abrahamse kunnen we de ontstaansgeschiedenis van deze
vereniging reconstrueren.
Aanleiding voor het ontstaan van de vereniging was gelegen in het feit dat enige jonge liberale
Goesenaren "volksvoordrachten gingen houden voor handwerkslieden, neringdoenden en arbei
ders", deze lezingen werden in de winter 1866/1867 gehouden (95). Deze lezingen gaven aanlei
ding tot het stichten van een vereniging tot het houden van volksvoorlezingen waarvan de entree
drie cents (96) bedroeg. Uit deze vereniging kwam zowel de Vereniging voor Volksvermaken (97)
als de Vereniging voor Volksbelangen voort. De Vereniging voor Volksbelangen werd op 2 fe
bruari 1867 opgericht. Abrahamse situeerde de oprichting later, en meende dat de oprichting in
april 1867 plaats vond; verificatie van deze gegevens bleek niet mogelijk, dus houden we ons vast
aan de bronnen die 2 februari aanwijzen als oprichtingsdatum (98). Zitting in het eerste bestuur
hadden J.A.A. Fransen v.d. Putte, voorzitter, Mr. J.H. de Laat de Kanter, tweede voorzitter,
Mr. M.J. de Witt Hamer, secretaris, en J.M. Kakebeeke, penningmeester. Ook over de doelstel
ling zijn weer verschillende lezingen; zo formuleerde Uil in zijn inleiding op de inventaris van het
archief: Het verspreiden der liberale beginselen op elk gebied (99), de Goesche Courant: Versprei
den van kennis en gezonde begrippen op maatschappelijk gebied (100) en Abrahamse: de behar
tiging van volksbelangen (101). Zowel Uil als Abrahamse schrijven de waarheid; het archief der
vereniging geeft uitsluitsel. Op 6 februari 1867 werd als doel geformuleerd "Het verspreiden de
liberale beginselen" (102), maar in 1869 werd als doel geformuleerd "Het behartigen van volks
belangen" (103); dit is ook zo omschreven in het Koninklijk Besluit van 14-10-1870 waarin de sta
tuten goedgekeurd werden.
Als middelen om het doel te bewerkstelligen werd in de notulen van februari 1867 geformuleerd:
a) Het oprichten eener leeszaal voor het volk
b) Uitgeven en verspreiden van geschriften der vereniging
c) Het oprichten van eener volkszangvereniging
Abrahamse vulde deze aan met;
d) Het houden van openbare voorlezingen:
lste voor het volk
2de voor meer beschaafden
e) Het zich in verbinding stellen met bestaande verenigingen voor Volksvermaken (104).
De vereniging zou een zeer vruchtbaar bestaan leiden. De al eerder genoemde Vereniging voor
Volksvoordrachten loste zich op in de Vereniging voor Volksbelangen. De activiteiten werden
voortvarend ter hand genomen; zo startte men in 1867 een comité tot het tegengaan van het
schoolverzuim. In datzelfde jaar werd binnen de vereniging de oprichting voorbereid van een
Coöperatieve Voorschotvereniging en Spaarbank te Goes (105); hierop komen we nog terug. Naast
de Volkszangschool, de volksvoorlezingen en de al eerder genoemde activiteiten trachtte men een
blad voor de doelgroep te laten verschijnen; daartoe werd in 1869 een comité geïnstalleerd ter
voorbereiding van een "Volksblad" (106). Op 23 mei 1870 verscheen het eerste nummer in een
oplaag van 1000 exemplaren, prijs één cent. (107). In het eerste jaarverslag (1870/1871) over het
Volksblad werd vermeld dat het blad 641 abonnees telde waarvan 320 buiten Goes (108). Dit aantal
was in 1874 opgelopen tot 1313 abonnees, waarvan 315 buiten Goes (109). De redactie werd in
84
