MR. M.J. DE WITT HAMER. SOCIAAL. RADICAAL EN LIBERAAL. BOUWSTENEN VOOR EEN BIOGRAFIE
In de tachtiger jaren bekoelde de relatie tussen beiden vooral toen Goeman Borgesius woordvoerder
en later voorzitter werd van de Liberale Unie en De Witt Hamer koos voor de links-liberalen. Hun
gezamenlijke activiteiten in het blad De Coöperatie, Volksblad is reeds in een eerdere paragraaf
belicht.
B H. Heldt, 1841-1914.
Oprichter van het
Algemeen Nederlandsch Werklieden Verbond.
Uit De Socialen zijn in aantocht, M. Schouten.
B.H. Heldt, de liberale vakbondsman ontmoette
hij evenzo in 1870 in het comité ter bespreking
der Sociale Quaestie. Een jaar later richtte Heldt
c.s. het ANWV op. Deze bond was de coöpera
tieve gedachte ten zeerste toegedaan; het feit dat
hun voorzitter, Heldt zelf, ook liberaal gezind
was, zal hier debet aan geweest zijn. In ieder
geval organiseerde het ANWV een tweetal con
gressen om de coöperatieve beweging te stimu
leren. Naast in al eerder genoemde activiteiten,
zoals de Cooöperatieve Commissie en het Comité
van algemeen Stem- en Kiesrecht ontmoetten de
beide pacifisten elkaar in de Algemene Neder
landse Vredesbond, waarin zij alle twee actief
waren (141). De contacten tussen beide liberalen
liepen in ieder geval van 1870 tot 1900. Heldt zou
zich in 1881 nog actief bemoeien met de opko
mende arbeidersbeweging in Goes, toen hij voor
de pas opgerichte werkliedenvereniging Eigen
Hulp (1880) een lezing hield. Hij trachtte de ver
eniging over te laten gaan naar het ANWVdoor
de bemoeienissen van de plaatselijke werkgevers
werd dat verijdeld (142).
Ook ontmoette hij in het comité Prof. Mr. B.H. Pekelharing. Van 1870 tot 1895 liepen de wegen
van deze twee links-liberalen parallel. Ze ijverden voor algemeen stem- en kiesrecht, de coöpera
tieve beweging en de sociale kwestie. Zij vervulden samen een redacteurschap, bleven buiten het
parlementaire circuit, en zouden zich later ontpoppen als links-liberalen. Beiden oefenden indirect
een grote invloed uit op de liberale voormannen, evenzo op de voortrekkers der arbeidsbeweging.
Ook traden zij vaak samen op als sprekers voor verenigingen in het gehele land. Het moet en kan
niet anders of de beide mannen hadden vriendschappelijke betrekkingen, in ieder geval is er sprake
van een verregaande symbiose. Of ze ook op latere leeftijd met elkaar omgingen is mij niet bekend.
Tijdens z'n Goese tijd ontmoette De Witt Hamer in 1875 Multatuli te Goes (143). Dit bleek het
begin te zijn van een langdurige vriendschap tussen beiden (144). De veel oudere Douwes Dekkers
had door zijn geschriften, zoals Max Havelaar (1860), Ideeën (1862), Minnebrieven (1861) en
Millioenstudieën (1870), de jonge advocaat beïnvloed. Multatuli logeerde regelmatig bij De Witt
Hamer onder meer in 1878 (145). Op 1 en 2 maart zou Multatuli spreekbeurten houden in
Middelburg en Goes.Hij vierde zijn verjaardag, 2 maart bij De Witt Hamer, waar hij vele gesprek
ken voerde met De Witt Hamer, F.M. Wibaut en H.L.F. Pissuisse. In 1882 organiseerden een
70-tal Nederlanders een oproep om kapitaal bijeen te brengen teneinde Multatuli's oude dag
89
