MR. M.J. DE WITT HAMER, SOCIAAL, RADICAAL EN LIBERAAL, BOUWSTENEN VOOR EEN BIOGRAFIE
Dr. A.W. v. Renterghem, 1845-1927. Arts, neef van Mr. M.J. de Witt Hamer te Goes en Amsterdam. Naast hem z'n vrouw
H.C.S. van Renterghem-Mesch, op de voorgrond C.A., A.G.W. en A.F.M. van Renterghem, hun kinderen. Psycho-
analiticus. Foto uit Autobiographic van A.W. van Renterghem.
De Witt Hamer te spreken Ontwikkeling baart coöperatie; coöperatie baart ontwikkeling. Het
enen steunt en schraagt het andere(159). De produktievereniging ging De Witt Hamer te ver,
dit zou later meer het product worden van de discussie in de radicale arbeidersbeweging, die
streefde naar bedrijven die geheel door arbeiders beheerd en gedreven worden (160). Enkele
stellingen bij zijn proefschrift getuigen van de radicale sociale opvattingen die De Witt Hamer
aanhing o.a.:
II Weldadigheid is niet een middel om den toestand der arbeiders te verbeteren"
XIV Het is de pligt van de staat de overmatigen arbeid der kinderen in de fabrieken tegen te
gaan(161).
We kunnen onderschrijven wat Becker en Frieswijk opmerken: "dat zijn denkbeelden een grote
invloed hebben uitgeoefend op de ontwikkeling van de verbruikerscoöperatie in Nederland(162).
Maar dit zou niet zijn enige verdienste blijven voor de arbeidersbeweging in Nederland. Duidelijk
moet zijn dat de links-liberalen (waarvan De Witt Hamer een der voormannen was) een grote
invloed uitoefenden op de opkomende arbeidersbeweging; zij werden dan ook bestreden door de
opkomende socialistische arbeidersbeweging.
In vele publicaties wordt aandacht besteed aan De Witt Hamer, Meertens wijdt een korte biografie
aan hem in het Biografisch Woordenboek van de Nederlandsche Arbeidersbeweging. Ook de publi
caties over de geschiedenis van de arbeidersbeweging, het algemeen stem- en kiesrecht, Domela
Nieuwenhuis en de radicaal-liberalen getuigen van zijn werk en persoon. Vele auteurs grijpen terug
op zijn publicaties, we noemen hier Brugmans, De Jong Edz. en Meertens (163).
Het is jammer te moeten vaststellen dat deze Goesenaar schijnbaar vergeten wordt door zijn
geboortestad en zijn provincie, die hij vrijwel heel zijn leven trouw bleef. De redactie van de
Zeeuwse Encyclopedie vond het niet de moeite waard enige aandacht aan hem te schenken, terwijl
hij toch 40 jaar op Walcheren heeft gearbeid Wel aan zijn vader, zijn grootvader en een
tweetal ooms; hijzelf en zijn broer Jan Gerard bleven eruit, de beweegredenen zijn ons duister
evenzo de criteria die hier gehanteerd zijn. In ieder geval hoop ik een steentje te hebben bijgedra
gen voor de latere biograaf van de Zeeuw en Goesenaar, die deze leemte zal vullen.
93