ANALFABETISME EN ONDERWIJSDEELNAME IN GOES GEDURENDE DE 19E EEUW
helft van de 19e eeuw. Zo kan het voorkomen dat een leerling in de telling wordt meegenomen
als deze bij een bepaalde school is ingeschreven, ongeacht of de school werkelijk wordt bezocht.
Ook is het vaak onduidelijk of het cijfermateriaal een gemiddelde weergeeft of dat er sprake is van
een telling op een bepaalde datum. Een ander probleem is het onregelmatige schoolbezoek.
Voor Goes zijn tot 1839 cijfers voorhanden die betrekking hebben op leerlingen die „voor korteren
of langeren periode" op de school aanwezig waren (35). Het moge duidelijk zijn dat dergelijke
deelnamecijfers niet een gemiddeld beeld voor het gehele schooljaar weergeven. Deze cijfers ver
schaffen vrijwel zeker een te gunstig beeld van het schoolbezoek (36).
Met ingang van 1839 wordt het getal van de leerlingen op twee tijdstippen geregistreerd, d.w.z.
op 15 januari en 15 juli van elk jaar. Deze momentopnames zijn betrouwbaarder te achten dan de
voorafgaande cijfers. Een belangrijk oogmerk van deze zomer- en winterregistratie was om naast
een grotere eenvormigheid meer inzicht te krijgen in de seizoensmatige invloeden op het school
bezoek.
Vanaf 1839 hebben wij de eerste reeks gekoppeld met de jaarlijkse januari-cijfers, d.w.z. de jaar
lijks meest gunstige periode voor schoolbezoek (37). Zoals bekend was 's winters het seizoens-
verzuim het geringst. Op de sterke terugval van het schoolbezoek in de zomer i.v.m. agrarische
seizoensarbeid komen wij in de volgende paragraaf nader terug. Ingevolge de onderwijswet van
1878 verschaffen de statistieken na 1880 alleen jaarcijfers per 31 december. Het verbinden van de
jaarlijkse ultimocijfers van de laatste decennia van de 19e eeuw met de voorafgaande januari-cijfers
is o.i. methodisch verantwoord.
Op basis van deze drie aaneengeschakelde cijferreeksen kan de ontwikkeling van de leerlingen
deelname aan het lager onderwijs zonder hiaten worden onderzocht. Allereerst is het noodzakelijk
dat de absolute cijfers in relatie tot de demografische ontwikkeling worden gebracht. Voor dit doel
is nadere precisering van de hierbij gebezigde veronderstellingen gewenst. Pas vanaf 1868 kan
beschikt worden over de leeftijden van de leerlingen, d.w.z. beneden de 6 jaar, tussen 6 en 12 jaar
en boven de 12 jaar. Voor onze gehele onderzoeksperiode wordt echter een leeftijdscategorie van
5-14 jaar aangenomen (38).
De cijfers van de onderwijsdeelname gedurende de 19e eeuw hebben wij geconfronteerd met de
betreffende bevolkingstotalen van Goes. De onderstaande grafiek 3.1 brengt dientengevolge de
relatieve weergave van de aantallen schoolgaande kinderen in beeld over de periode 1827-1900 ten
opzichte van de totale Goese bevolking. Voor een overzicht van de absolute leerlingenaantallen
wordt verwezen naar bijlage 2.
21
