O.W. HOOGERHUIS en L.F.S. JANSEN
(23) Zie ook 3.2 Het maken van een precieze splitsing tussen migratie van gezinnen en alleenlopende mannen
en vrouwen viel buiten het kader van ons onderzoek. Voor de groei van het vrouwelijk dienstpersoneel in de
steden zie J.L. van Zanden - Modernisering en de toenemende betekenis van de overheid 1800-1950, in: Agra
rische geschiedenis van Nederland (red. L. Noordegraaf), Den Haag 1986, p. 90.
(24) Ook in Rotterdam kwam de Belgische immigratie na 1840 vrijwel tot stilstand. Zie H. van Dijk - Rotter
dam 1810-1880, p. 249.
Hoofdstuk 3
(25) Th. van Tijn - Sociale verhoudingen en opvattingen daarover, in: NAGN 12, Bussum 1977, p. 132-133.
(26) R. Reinsma - Het onderwijs in Zeeland in 1838, in: Archief 1964, p. 13-14.
(27) A.J. Barth - Schoolstrijd in Goes, in: Historisch Jaarboek voor Zuid- en Noord- Beveland, nr. 7, 1981,
p. 27-33.
(28) C. Dekker - Huibert Jacobus Budding 1810-1870 en zijn gemeenten in Zeeland, Goes 1986, p. 69-74 en
79.
(29) Gemeenteverslag 1868, p. 33.
(30) Gemeenteverslag 1880, p. 25.
(31) Gemeenteverslag 1885, p. 70.
(32) Zie bijlage 2.
(33) J.E. van Renesse - Het lager onderwijs in Nederland, Haarlem 1892, p. 55.
(34) Gemeenteverslag 1881, p. 27 (bijlagen).
(35) GAG, Archief van de plaatselijke schoolcommissie te Goes 1823-1936, inv. nr. 75 en 76.
(36) H. Knippenberg - Deelname aan het lager onderwijs, p. 79.
(37) Vanaf 1852 worden de cijfers betreffende deelname aan het lager onderwijs gepubliceerd in de gemeente
lijke jaarverslagen.
(38) Zie ook H. Knippenberg - Deelname aan het lager onderwijs, p. 78.
(39) GAG, Archief van de plaatselijke schoolcommissie te Goes, 1823-1936, inv. nr.75, verslag 1828.
(40) GAG, Archief van de plaatselijke schoolcommissie te Goes, 1823-1936, inv. nr. 75, verslagen 1828 t/m
1841.
Zie tevens voor de gedragingen van de onderwijzers J. van der Pijl en C. van Klooster: A.L. Kort - Grepen
uit het Goese onderwijs rond 1830 (II), in: De Spuije, nr. 16, oktober 1986, ongepagineerd.
(41) H. de Vries - Landbouw en bevolking, p. 121-126.
(42) Gemeenteverslag 1877, p. 44-45.
(43) A.L. Kort - Armoede en armenzorg 1860-1914, in: Historisch Jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland,
nr.11, 1985, p. 59 en A.L. Kort - Volkshuisvesting in Goes 1860-1940, in: Historisch Jaarboek voor Zuid
en Noord-Beveland, nr. 12, 1986, p. 25.
(44) H. Knippenberg - Deelname aan het lager onderwijs, p. 84.
(45) Zie H. Knippenberg - Deelname aan het lager onderwijs, p. 111.
(46) De instructie voor de schoolopzieners is vermeld in de inleiding van de Inventaris van het Archief van
het toezicht op het lager onderwijs in Zeeland, 1806-1920, RAZ Middelburg 1948.
(47) L.W. de Bree - Het platteland leert lezen en schrijven, Amsterdam 1947. p. 80. Het onderzoek is oorspron
kelijk gepubliceerd in „Nieuwe Bijdragen ter Bevordering van het Onderwijs en de Opvoeding, voornamelijk
met betrekking tot de Lagere Scholen in de Vereenigde Nederlanden, 1832."
(48) RAZ, Archief van het toezicht op het lager onderwijs in Zeeland, 1806-1920, inv.nr. 46. Zie voor proble
men bij het gebruik van deze maatstaf P.Th.F.M. Boekholt - Het lager onderwijs in Gelderland 1795-1858,
Zutphen 1978, p. 169.
(49) L. Dasberg en J.W.G. Jansing - Meer kennis, meer kans, Bussum 1978, p. 16. Deze auterus wijzen met
name het jaar 1868 aan als een belangrijk keerpunt.
(50) J.E. van Renesse - Het lager onderwijs in Nederland, p. 50.
(51) Gemeenteverslag 1868, p. 32.
(52) Gemeenteverslag 1872, p. 100.
(53) Gemeenteverslag 1877, p. 114.
(54) Gemeenteverslag 1877, p. 116.
(55) Gemeenteverslag 1883, p. 52 (bijlagen).
(56) Ph.J. Idenburg - Schets van het Nederlnadse schoolwezen, Groningen 1960, p. 163.
(57) L. dasberg en J.W.G. Jansing - Meer kennis, meer kans, p. 1015.
(58) H. Knippenberg - Deelname aan het lager onderwijs, p. 125.
34
