DE KOGEL DOOR DE KERN
herstel van het door de oorlog geteisterde eiland Walcheren. Die behelzen onder andere het verbod
bossen en bomen om te hakken, en vervallen huizen, schuren, kerken, kloosters en andere
gebouwen (verder) te beschadigen (39).
Uit latere bronnen weten we nog dat ook elders op het eiland moet zijn huisgehouden. Zo is in
1572 de molen van Buttinge in den troubel gedestrueert ende verbrandt (40). Van der Aa noemt
als slachtoffers van de strijdde kerk van Boudewijnskerke, het dorp en de kerk van Zanddijk,
het dorp en de kerk van Vrouwenpolder, de kerk van Oostkapelle, de al eerder vervallen kerk van
West-Souburg, en de kerk van Schellach (41).
In februari 1574 capituleert de stad Middelburg. Daarmee is, wat Walcheren betreft, een einde
gekomen aan een telkens wisselende, maar een diep spoor trekkende strijd. Het loopen, stroopen
en pionderen der krijgsbenden is voorbij (42). De Staten van Walcheren gelasten begin 1575 dijk
graven een eerder uitgevaardigde ordonnantie uit te voeren door, vrij van alle lasten, in verkoop
te brengen: alle liggende huizen en vervallen hofsteden op het eiland (43). Een indruk van de
opgelopen administratieve achterstand krijgt men als in 1580 de waterklerk van de Walcherse Oost
watering opgedragen wordt alsnog alle dijkpenningen over de periode 1575 tot en met 1579 te
innen.
Hoe was het op andere eilanden gesteld? Zuid-Beveland blijft tot begin 1577 de centrale regering
trouw. Van grote oorlogsschade blijkt tot die tijd niet veel. In 1572 wordt het dorp Kloetinge bijna
geheel in den asch gelegd (45). En er wordt gewag gemaakt van verval van de kerk van Waarde
ten gevolge van de Spaansche krijg (46). In 1577 is het echter niet afgelopen voor dit eilandgevaar
voor invasie bestaat nog lang nadien. Vooral sinds de val van Antwerpen in 1585 ligt het eiland
in de frontlinie. Met name de zuidkust lijdt hieronder. Dat blijkt onder andere in 1604, als gevraagd
wordt om verlichting in de dubbele honderste penning voor de dorpen gelegen aen de Zuytzyde van
het Eylant, die zoo extraordinaris belast zyn met waecken, ende zoo subject de excursien van de
Vyant, waer door nootzaeckelyck deselve Quartieren gedepopuleert werden, ende consequentelyck
de Huysen geruineert (47). En Ellewoutsdijk, Everinge en Nisse krijgen in 1608 toestemming
kerkegoed te verkopen ten behoeve van herstelwerkzaamheden aan hun kerken (48).
Tholen gaat evenals Zuid-Beveland pas begin 1577 over naar de prins. Van der Aa meldt alleen
van Oud-Vossemeer dat het op 7 oktober 1576 door Staatse troepen geheel in kolen gelegd wordt
(49). Zowel de kerk van Westkerke als die van Schakerloo zou door de inwoners geheel verlaten
zijn (51). Eind 1576 is sprake van pachtvermindering als gevolg van de ten tijde der troebelen
geleden schade (52). Ook hier heeft de oorlog nog lang nadien sporen nagelaten. In 1589 wordt
melding gemaakt van die belegerynge ende devastatie van den Eylande van der Tholen nu onlancx
geschiet, ende bysunder over den Quartiere van Vossemaer, Schakerloo ende Poortvliet, daer van
die huyslieden zijn geruineert, ende veel persoonen verhopen (53). Waarschijnlijk gaat het hier
om de schermutselingen die plaats hadden in verband met het beleg (in 1588) van Bergen op Zoom.
Daarbij ging onder andere de molen van Vossemeer verloren (54).
Schouwen en Duiveland, inclusief Zierikzee, gaan in augustus 1572 over naar de prins, maar
hebben van eind september 1575 tot eind 1576 een beleg en bezetting van de hoofdstad te verduren.
In 1575 verwoesten de Spanjaarden Kerkwerve door brand (55). Eind 1575 wordt geheel Seroos-
kerke in brand gestoken (56). In het begin van het volgende jaar gebeurt hetzelfde met de kerk
van Noordwelle (57), terwijl ook de kerk van Ellemeet wordt verwoest (58). Watergeuzen
verwoesten het klooster Bethlehem onder Eikerzee (59). Ook de gehuchten Hoog- en Laag-
Weldamme worden in deze tijd afgebroken (60). We dienen hierbij te beseffen dat als gevolg van
oorlogsinundatie de strijd zich op Schouwen vanzelfsprekend concentreerde in de als meest boven
het platte Land verheeven leggende, dus droge dorpskernen (61).
93
