rechterlijk archief begint pas in 1633. Op 19 mei van dat jaar werd een huis verkocht op het dorp
voor 32 ponden Vlaams (f 192,—). (27) In 1635 werd een nieuw houten huis gebouwd dat
eveneens 32 kostte. (28) Waarschijnlijk zijn de meeste huizen van een dergelijke eenvoudige
constructie geweest omdat de koopprijs vaak tussen de 20 en 50 ponden lag (f 120,— a 300,—).
Er werden echter ook wel huizen verkocht voor bedragen van 800,en meer, waaruit
opgemaakt kan worden dat het dan stenen huizen betrof.
De huisvesting van veel inwoners moet zeer eenvoudig geweest zijn. In 1779 is sprake van de
„strooye tente" waarin Janus Baveco woonde, (29) terwijl de ambachtsheren in 1788 waar
schuwden tegen ,,'t bouwen van nieuwe huyzen, die van een zeer geringe substantie als kley en
stroo etc. en dies ook zeer gevaarlijk voor brand zijn." (30) Een andere aanwijzing voor de (rela
tieve) schamelheid van de bebouwing is de oudste naam van het dorp: Calishoek, wat armelijke
buurt" betekent. (31) De naam van de straat waaraan de kerk werd gebouwd. „Seven kooten",
wijst in dezelfde richting. (32) Zeker is dat het dorp in de zeventiende eeuw voornamelijk bestond
uit eenvoudige woningen die gedekt waren met stro of riet. Het brandgevaar daarvan was inderdaad
groot, wat dramatisch bleek op 21 oktober 1669 toen een groot deel van het dorp afbrandde. De
toenmalige predikant, ds. Elias Surendonck, schreef daarover: „Also het den Almachtigen en
rechtvaerdigen God gelieft heeft dese onse plaetse van 's-Heerenhoeck te besoeken door een
schricklicke en schielike brant op den 21 octob. 1669, meest alle d'huysen van den voorsten hoeck,
weynich uytgenomen, in een oogenblik ter neder ruckende, de voncken door den harden wint seer
voortgedreven zijnde en hierdoor een grote armoede van vele goede ingesetene veroorsaeckt was,
so dat het droevich was om te sien en te horen de tranen en suchtingen van soo veel bedroefde
en bedruckte (33)
Volgens De Smit zou bij deze brand ook de schuur verloren gegaan zijn waarin men tot dan toe
de godsdienstoefeningen had gehouden. (34) Dit is waarschijnlijk niet het geval; zie daarvoor
hoofdstuk 3. De herbouw van het dorp werd direkt ter hand genomen. Voor financiële onder
steuning van de getroffen inwoners werd een collecte gehouden in de omliggende plaatsen, die
162-16-6 976,95) opbracht. Daarvan werd 10-0-0 (f 60.—) aan de diaconie toegewezen
omdat die „oock haer schade hebbende gehad." (35) Of de brand de bouw van de kerk heeft
bespoedigd is niet bekend, de bouwplannen dateerden al uit 1668, maar konden pas in 1672 worden
gerealiseerd. Tot 1796, toen de eerste Rooms-Katholieke kerk werd gebouwd, is de Hervormde
kerk zeker het belangrijkste gebouw van het dorp geweest. De bouw valt op het eind van een
periode van grote activiteit op het gebied van de kerkenbouw in Zeeland. In de oorspronkelijke
vorm was het dan ook een typische kerk voor zijn tijd. Niet minder typerend is de huidige Rooms-
Katholieke kerk. gebouwd in 1874 ter vervanging van de te klein geworden kerk uit 1796, die nog
heden getuigenis aflegt van het bloeiende katholieke leven èn van de financiële draagkracht van
de parochie in die tijd. Daar steekt de gelijktijdige armoede van de Hervormde gemeente schril
tegen af. Andere belangrijke gebouwen dan de kerken heeft 's-Heerenhoek nooit gehad.
De bebouwde oppervlakte van het dorp heeft zich zeer geleidelijk uitgebreid. Tot ca. 1780 bleef
de dorpsbebouwing beperkt tot de oude dorpskom; daarna werd allengs op en aan de dijken
gebouwd die langs het dorp lopen. In 1747 waren er 74 huizen, (36) in 1813 114, (37), in 1839
129 en in 1889 238 (38). Dresselhuis vermeldde in 1832 dat het gehele dorp een gunstig voor
komen had. (39) Afbeelding 4 toont een situatietekening van de gemeente in 1865.
Nieuwe aanleg van straten en wegen ten behoeve van woningbouw dateert pas van na 1945. Sinds
1959 is het dorp in oostelijke richting flink uitgebreid, terwijl in 1980 begonnen is met het
vernieuwen en uitbreiden van de oude dorpskom. Ook de plaats waar meer dan driehonderd jaar
de Hervormde kerk stond en waar men tot 1879 de doden begroef, is nu met woningen bebouwd.
Afbeelding 5 geeft een overzicht van de bebouwde kom in 1980.
23
