TO
TA A
-/
r.k;
A
f
T01
rAAL
o-
o-
GER
-
--A
--Cr'
N.H.
D
--O-
r~k.'
<r
CHR.
AFG.
GER
1700 1750 1800 1850 1900
(o BEREKEND AANTAL; OFFICIËLE OPGAVE)
Afbeelding 6. Vereenvoudigde grafische voorstelling van het verloop en de samenstelling naar geloofsrichting van dc bevolking
van 's-Heerenhoek in de achttiende en negentiende eeuw.
blijkt dat daarvóór, dus in de tijd van grote ambachtsheerlijke invloed, er in een aantal dorpen in
de omgeving (Nieuwdorp. Heinkenszand. Ovezande) veel meer katholieken woonden dan in
's-Heerenhoek. Reeds is uiteengezet dat het bestuur in de vier gemene ambachten gelijk was.
's-Heerenhoek nam dus volstrekt geen uitzonderingspositie in; het werd bestuurlijk precies zo
behandeld als de andere dorpen. Dat de ambachtsheren de katholieken hebben tegengewerkt in
plaats van bevoordeeld, kan met tal van voorbeelden worden aangetoond. (46) Bevoordeling van
katholieken door katholieke grootgrondbezitters kwam natuurlijk wel voor. Dat een aantal van die
eigenaren tevens ambachtsheer was impliceert niet dat zij als zodanig, dus als bestuurder, een over
wegende invloed ten gunste van hun geloofsgenoten konden uitoefenen. Hun invloed als grond
eigenaar was ongetwijfeld aanwezig maar kan alléén zeker niet voldoende geweest zijn om de ster
kere toename van het aantal katholieken na ca. 1765 te bewerkstelligen. Bovendien week vóór 1795
de samenstelling van de bevolking hier niet principieel af van die in menig ander Zuidbevelands
dorp. De toename van het aantal katholieken in 's-Heerenhoek na 1680 bleef tot omstreeks 1725
zelfs ten achter bij de ontwikkeling in Zuid-Beveland als geheel. Pas na ca. 1765 ging de stijging
hier plaatselijk duidelijk sneller dan regionaal.
Van veel meer belang dan invloed van ambachtsheren en grootgrondbezitters is geweest het feit
dat in de achttiende eeuw tal van boerderijen in 's-Heerenhoek en directe omgeving in eigendom
overgingen van gereformeerde in katholieke handen. (47) Deze ontwikkeling zette zich ook na
1800 nog voort. Gezamenlijk vormden deze onafhankelijke katholieke boeren in het verande
ringsproces de belangrijkste factor. Zij ook waren het die in 1796 in staat waren de bouw van de
eerste katholieke kerk te financieren, waarmee een beslissende stap op de reeds ingeslagen weg
werd gezet.
Er is al gewezen op de armoede in 's-Heerenhoek. In 1828 hoorde 51% van de bevolking tot ,.de
klasse der ingezetenen waartoe de bedeelden in het algemeen behooren." (48) Zoals overal elders
26
