haren ouders of andere bedaeghde lieden, welcke men siet voor en na de predikatie lopen
knickeren, andere dit spel met groot vermaek aenschouwende, so dat het schijnt dat oude en
bedaeghde lieden worden kinderen." Ook werden de lidmaten aangespoord vooral de belijdenis
predikaties te bezoeken „om door die geduyrige korte herhalinge vast te mogen worden in de
fundamenten van de religie, waerin vete so onwetende zijn..." Dat het er later voor wat betreft
de zondagsheiliging niet beter op werd. bewijzen de vele veroordelingen door schepenen wegens
..drincken onder de predikatie" en voor de herbergiers ..tappen onder de predikatie". (40)
Enige zaken uit de verdere geschiedenis
Het bestek van deze publikatie laat niet toe uitgebreid in te gaan op de lotgevallen van de gemeente
gedurende drie eeuwen: slechts enkele min of meer belangrijke gebeurtenissen en ontwikkelingen
kunnen in het kort worden aangestipt, waarbij de keuze van de onderwerpen vrij willekeurig is.
Een zeer beknopte geschiedenis, vooral bestaande uit een volledige predikantenlijst, is te vinden
in het reeds meermalen aangehaalde werk van De Smit.
Na het stichten van de gemeente en de komst van de eerste predikant in 1657, is het bouwen van
de kerk in 1672 zeker de belangrijkste mijlpaal uit de beginperiode van de gemeente geweest. In
het volgende hoofdstuk wordt daar uitvoeriger op ingegaan. De in het voorgaande hoofdstuk
vermelde grote dorpsbrand op 21 oktober 1669 zal echter voor velen van groter persoonlijk belang
zijn geweest omdat zij toen al hun bezittingen verloren.
Toen in 1671 het dorp een eigen burgerlijk bestuur kreeg en dus ook een eigen burgerlijk
armbestuur, de armmeesters, werd door de kerkeraad op 28 juni aan dezen toestemming verleend
om vier keer per jaar. bij gelegenheid van het H. Avondmaal, tegelijk met de diaconie bij het
uitgaan van de kerk te collecteren. Dit besluit heeft vérstrekkende gevolgen gehad, want men deed
in feite daarmee de diaconie concurrentie aan in het verwerven van inkomsten. De armmeesters
collecteerden op die manier jaarlijks ca. 15 gulden. (41) Vanwege de kerk werd hierover later vaak
geklaagd, maar het duurde tot 1822 eer dit gebruik werd afgeschaft. (42)
In de geschiedenis van een kerkelijke gemeente nemen de predikanten vaak een belangrijke plaats
in. In 's-Heerenhoek hebben vele predikanten de gemeente met toewijding en ijver gediend. Daar
entegen waren er ook enkele die hun roeping niet op waardige wijze hebben vervuld. Wij zullen
dezen in het kort de revue laten passeren, niet met de intentie een schandaalkroniek te presenteren,
maar alleen omdat deze buitenbeentjes door hun gedrag de gemeente in rep en roer brachten. Het
is bovendien zo dat van mensen met een slechte levenswandel veel meer bekend is dan van degenen
die aan het gewenste gedragspatroon hebben voldaan. Dit geldt voor iedereen, dus ook voor
predikanten.
Eén van de zaken die in dat opzicht de gemeente ongetwijfeld sterk heeft beroerd, is de moord die
in 1687 gepleegd werd door haar predikant, ds. Jacobus de Clyver, op zijn ambtgenoot van
Driewegen, de 29-jarige ds. Nicolaas van de Velde. (43) De Clyver, geboren te Wenteldinge op
28 januari 1657 als zoon van een predikant, kwam als 23-jarige proponent in 1680 naar
's-Heerenhoek, waar hij in februari werd bevestigd. De gemeente heeft het met hem niet getroffen.
Uit de akten van de classis en andere stukken komt hij naar voren als een echte doerak, met een
hoogst ombetamelijke levenswandel. Nadat reeds in 1685 klachten tegen hem waren ingebracht,
besloot de classis op 28 januari 1687 ter plaatse een onderzoek naar de beschuldigingen te doen.
Uit dat onderzoek bleek dat de meeste gemeenteleden vonden dat ds. De Clyver de gemeente nooit
zou kunnen stichten en dat hij daarom weg moest. Het is te begrijpen dat de behandeling van een
dergelijke zaak in de classicale vergaderingen tot persoonlijke tegenstellingen moest leiden. De
behandeling van de zaak was nog niet ten einde toen De Clyver op zondag 11 mei 1687 's avonds
37
