3. DE KERKELIJKE GEMEENTE 'S-HEERENHOEK/NIEUWDORP
De Reformatie op Zuid-Beveland
Nadat reeds in april 1572 Vlissingen als eerste Zeeuwse stad de Spanjaarden had verdreven,
volgden in hetzelfde jaar nog Veere en Zierikzee. Middelburg viel pas na een lang beleg in 1574
in handen van prinsgezinde troepen, waarna de gereformeerde kerkelijke organisatie voor heel
Walcheren tot stand kwam. Goes, de hoofdplaats van Zuid-Beveland. dat sedert 1569 een zware
bezetting van Spaanse troepen had. ging. als gevolg van de Pacificatie van Gent in 1576, pas op
22 maart 1577 bij satisfactie over naar de prins. Tholen volgde enkele weken later als laatste
Zeeuwse stad. In de Satisfactie van Goes, die voor geheel Zuid-Beveland gold, was onder meer
geregeld dat de uitoefening van de Rooms-Katholieke godsdienst, naast de gereformeerde,
toegestaan zou blijven. (1) Van deze bepaling is niet veel terechtgekomen: na de beeldenstorm in
Goes op 30 september 1578, kwam al op 8 oktober een einde aan de katholieke eredienst op Zuid-
Beveland. De eerste provinciale synode van de gereformeerde kerk werd in 1579 in Goes
gehouden. Op de provinciale synode van Middelburg in 1591 werd de Zeeuwse kerkorde vast
gesteld, waardoor de kerk. hier meer dan elders, sterk gebonden werd aan de overheid. (2)
Op alle dorpen van Zuid-Beveland kwamen predikanten en kerkeraden die hun uiterste best deden
de nieuwe leer zoveel mogelijk in te voeren. In het begin echter met weinig succes. De bevolking
verzette zich in meerderheid zeer lang tegen de gedwongen hervorming. (3) Daarnaast waren er
echter een aantal factoren, mede waardoor de bevolking tenslotte toch in meerderheid gerefor
meerd werd en het oude geloof goeddeels verdrongen. In de eerste plaats ontbrak het aan ziel
zorgers voor de katholiek gebleven inwoners. Hoewel het eiland zo nu en dan door rondtrekkende
priesters werd bezocht, duurde het tot 1615 aleer een meer geregelde vorm aan de zielzorg voor
de katholieken werd gegeven door benoeming van Johan Trutius als eerste vaste pastoor voor Goes
en Zuid-Beveland na de Hervorming. (4) Op de tweede plaats vertrokken een aantal katholieken,
vooral de nteer-gegoeden. naar de Zuidelijke Nederlanden. (5) Tenslotte vestigden zich hier grote
aantallen vluchtelingen ..om den gelove" vanuit diezelfde streken, welke immigratie een hoogte
punt bereikte in de periode 1585-1589 en voortduurde tot omstreeks 1630. (6) Door al deze ontwik
kelingen was op heel Zuid-Beveland de Reformatie reeds grondig gevestigd toen in 1612 door
bedijking van de Nieuwe Kraayertpolder 's-Heerenhoek begon te ontstaan.
Stichting van de gemeente
Zowel bestuurlijk als kerkelijk hoorde 's-Heerenhoek - toen nog Calishoek - in het begin tot Hein-
kenszand. De geestelijke verzorging van de gereformeerden werd vanuit die plaats verricht. De
stichting van een kerkelijke gemeente in 's-Heerenhoek is dan ook een afsplitsing van Heinkens-
zand; de oudste lidmatenlijst vermeldt dit uitdrukkelijk. (7) Deze lijst is als bijlage 1 opgenomen.
De eerste aanzet voor het stichten van een eigen gemeente in 's-Heerenhoek valt te dateren in 1655.
Omdat ..het God almachtigh heeft belieft het ghetal der menschen aldaer verwonderlijck te laten
wasschen ende vermenichvuldigen", verzochten een viertal inwoners in dat jaar aan de classis
29
