LOON NAAR WEGEN, DE VERENIGING ..WEEGBRUG DE EENDRACHT" TE WOLPHAARTSDIJK, 1898-1966
LOON NAAR WEGEN, DE VERENIGING „WEEGBRUG DE EENDRACHT" TE
WOLPH AARTSDIJK, 1898-1966
door W.F. Renaud
1. Inleiding
Van 1898 tot 28 augustus 1984 heeft in de berm van de Veerweg in de Oosterlandpolder bij het
Wolphaartsdijkse veer, tussen dijkpalen 20 en 21, het weeghuisje gestaan van de voormalige
vereniging „Weegbrug Eendracht", kadastraal bekend Wolphaartsdijk sectie A 1487 (1). De
oprichting van weegbruggen aan het einde van de 19e eeuw in
Zeeland hing nauw samen met de opkomst van de suikerbietenteelt. In Belgisch Vlaanderen werden
kort na 1850 een aantal suikerfabrieken gebouwd ter verwerking van de aldaar verbouwde beet
wortels. Deze Belgische suikerfabrieken hebben in Zeeland de stoot gegeven tot de herleving van
de bietencultuur na de Napoleontische tijd op een moment, dat de meekrapcultuur achteruit ging.
In 1858 werd de eerste Nederlandse beetwortelsuikerfabriek geopend in Zevenbergen. Door de
snelle achteruitgang van de meekrapprijzen na 1870 en de scherpe daling van de graanprijzen na
1879, werd de suikerbietenteelt voor veel Zeeuwse boeren van beslissende betekenis om te over
leven. De suikerpenenteelt breidde zich vooral uit in Oost-Zeeuws-Vlaanderen en op Zuid-
Beveland. Voor geheel Zeeland was het areaal, waarop beetwortels geteeld werden, gestegen van
1649 ha. in 1866-1870 tot 10882 ha. in 1894 (2).
Tegen het midden van de jaren 1880-1890 gaf de verhouding tussen verbouwer en suiker
fabrikanten overal aanleiding tot spanningen, onder meer voor wat betreft het wegen van de bieten.
Weegbruggen bestonden nog niet in Zeeland, men woog de suikerpenen op kleine bascules of
weegpikkels. Veel vervoerders, die in dienst stonden van de suikerfabrikanten, traden daarbij vrij
willekeurig op. De boeren wensten daarom meer controle op het wegen. Vanaf 1877 werden in
Zeeland al door boeren dorpsverenigingen opgericht, onder meer te Wolphaartsdijk, uit behoefte
aan samenwerking hoofdzakelijk in de vorm van coöperatieve aankoop van zaden, kunstmest,
steenkolen en voor het afsluiten van verzekeringen.
Op initiatief van de dorpsvereniging Wolphaartsdijk werden in 1889 op een aantal plaatsen op
Zuid-Beveland en in Oost-Zeeuws-Vlaanderen verenigingen van bietentelers opgericht om zich
tegen de suikerfabrikanten te kunnen verweren. Door hun toedoen werden er overal weegbruggen
opgericht (3).
2. Weegbruggen in het algemeen en weegbruggen te Wolphaartsdijk
Een weegbrug is een toestel om zware lasten, zoals vee en wagens geladen met landbouwproducten
te wegen. Een weegbrug bestaat uit een groot, vrijdragend platform, waarop de last wordt
geplaatst. Door middel van op messen scharnierende hefboomstelsels wordt de last in een bepaalde
verhouding, bijvoorbeeld 1:500, overgebracht naar een balansarm met schuifgewichten van
verschillende grootte. Na het inspelen van de beide balansmarkeurs kan het gewicht op de schaal
verdeling worden afgelezen. Het weegmechanisme bevindt zich meestal in een weeghuisje. Door
een afdrukapparaat kan het gewicht automatisch op een weegbriefje worden geperst (4). De weeg
brug vormde een belangrijke schakel in de handel en het transport van landbouwproducten zoals
75