DE GESCHIEDENIS VAN DE ARMENZORG
r.
De appelstroopfabriek, die ten zuiden van de spoorlijn lag, was rond de terste Wereldoorlog een
van de grotere bedrijven in Goes. Ruim dertig mensen vonden er een baan. De foto dateert van
1920.
In welke omstandigheden een groot deel van de stadsbevolking rond het midden van de vorige
eeuw leefde, is reeds in het vorige hoofdstuk ter sprake gekomen. Hoe ontwikkelde zich in de
tweede helft van de vorige eeuw de materiële positie, waarin het gros der stedelingen verkeerde?
We kunnen in het onderstaande slechts summier ingaan op enkele ontwikkelingen, die van essen
tieel belang waren voor het bestaan van vele mensen: de lonen, de prijzen van enkele levens
middelen en enige demografische gegevens.
De sterftecijfers lieten vanaf 1860 een continue daling zien: komt men voor de periode 1861-1865
op een cijfer van 32,6, dertig jaar later was dit gedaald tot 19,2 om aan de vooravond van de Eerste
Wereldoorlog tot 12,7 te zijn teruggebracht. Als we deze cijfers vergelijken met de landelijke ge
gevens dan valt op, dat de sterftecijfers in Goes vóór 1870 hoger zijn dan de landelijke gemiddel
den en na dat jaar permanent op een lager niveau liggen. Dit wijst onmiskenbaar op een verbetering
van de volksgezondheid.
De lonen van de meeste arbeiders bleven tot de eeuwwisseling vrijwel gelijk. Een landarbeider ver
diende in 1910 0,90 per dag, hetzelfde bedrag dat hij dertig jaar eerder ook had gekregen. Het
gemiddelde loon van een knecht in een ambachtelijk bedrijf bedroeg 5.- a 7,- in de week. Pas in
de eerste twee decennia van deze eeuw - en vooral tijdens de oorlogsjaren - gingen de lonen fors
omhoog.
De prijzen van tarwe en aardappelen - ,.het hoofdvoedsel der behoeftige volksklasse" genoemd -
vertoonden scherpe fluctuaties, doch de algemene tendens was duidelijk genoeg: ze lieten een
daling zien.
Op grond van deze gegevens is men geneigd te concluderen dat de levensomstandigheden voor vele
stedelingen geleidelijk verbeterden, al moeten we ons natuurlijk hoeden voor grove generalisaties.
Wat we hebben beschreven is het proces op lange termijn. Voor de tijdgenoten was het moment
veel belangrijker. Het lot van de massa bleef de gehele eeuw door bepaald door incidentele fac
toren, die consequenties hadden voor de korte termijn. Een epidemie, een strenge winter, een nat
53
