J. BOOGAARD
In de eerste plaats is sport en lichaamsbeoefening een nieuw en onbekend fenomeen. Slechts
moeizaam en langzaam wordt dit vanuit het buitenland in ons land bekend. De belangrijkste
landelijke sportbonden ontstaan ook pas in de tweede helft van de negentiende eeuw.
Dankzij enkele pioniers zoals Cromjongh en Van der Meulen en door de inspanningen van
instellingen, zoals het Goese departement van het Nut en de Vereniging Volksvermaken wordt een
voorzichtige start gemaakt met de beoefening van sport.
In de tweede plaats blijft het beperkt tot een min of meer selecte groep. Als men de kranten uit die
periode er op naleest, kan men zich niet aan de indruk onttrekken, dat de soirees en gymnastiek
clubs volledig aan het gewone volk voorbijgaan. De wees- en armenkinderen van Cromjongh zijn
de bekende uitzondering die de regel bevestigt. De gewone nian ontbreekt het ten enen male aan de
financiële middelen om contributie te betalen en uitvoeringen te bezoeken. Dit ondanks de
inspanningen van het Nut en Volksvermaken.
Niettemin zijn in de periode 1850-1900 de eerste stappen gezet in de richting van een bloeiend
sportleven in Goes. Pas in de twintigste eeuw zal dat tot volle ontwikkeling komen.
Noten
1Gymnastiek voor alle standen, J.K.A. Cromjongh, Amsterdam, 1853, methode, blz. 1
2. Beknopte geschiedenis van de lichaamsoefening, Drs. J. Kugel, blz. 30 t/m 35.
3. Beknopt overzicht van de geschiedenis, stelsel, methoden en aesthetische stroomingen der lichaamsoefening, A.C. Heyn,
deel III, blz. 17 t/m 19.
4. Als 3, blz. 21 t/m 25.
5. Geschiedenis van de lichamelijke opvoeding in Nederland, J.P. Kramer en Drs. J. Kugel, 1962, blz. 20 t/m 25.
6. Als 3, deel IV, blz. 14 t/m 16.
7. Als 1, inleiding, blz. 1.
8. Stadsnotulen Goes, 7 maart 1846, Gemeentearchief Goes.
9. Notulen, deel 2, departement Goes, Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, 1845 t/m 1850, GA. Goes.
10. Jaarverslagen Gemeente Goes, deel 1, 1852-1867, GA. Goes.
11Gedenkboek het Nut, blz. 46 t/m 51GA. Goes. (Zie literatuurlijst)
12. Stadsnotulen Goes, 1871, GA. Goes.
13. Als 6, blz. 22/23.
14. Stadsnotulen Goes, 1864-1865, GA. Goes.
15. Archief Gemeente Goes, nr. 1414, GA. Goes.
16. "Geleerdheid grijnst aan alle kanten", blz. 22.
17. Gemeentelijk jaarverslag 1897, GA. Goes.
18. Zie hiervoor: "St. Nicolaasfeesten in Goes", J. Helsoot, HJZNB no. 15, Goes 1989, blz. 100.
19. Archief Sociëteit "Van Ongenuchten Vrij", GA. Goes.
20. Goesche Courant, 18 februari 1889, GA. Goes.
21. Programmaboekje S.V. "Volharding" 100-jarig jubileum, 1992.
22. Gemeentelijke jaarverslagen 1882 t/m 1897, GA. Goes.
23. Geschiedenis van de G.V. en A.V. GOES, blz. 1 t/m 6.
24. Goesche Courant, 18 augustus 1888, GA. Goes.
Geraadpleegde literatuur
Geschiedenis van de lichamelijke opvoeding in Nederland, J.P. Kramer en Drs. J. Kugel, Luiting Fonds, 1962.
Beknopt overzicht van de geschiedenis, stelsels, methoden en aesthetische stroomingen der lichaamsoefeningen, A.C. Heyn,
Amsterdam, 1932, deel III.
Idem, deel IV.
Beknopte geschiedenis van de lichaamsoefening, Drs. J. Kugel, Utrecht, 1964.
Het Koninklijk Nederlands Gymnastiek Verbond, J.J. Th. Bakker, Bergen op Zoom, 1945.
Cursus Jeugdsportleider, hoofdstuk 2, N.G. Vlot, Den Haag, 1969.
"Een troostrijk woord is der armen spijs", Historisch Jaarboek voor Zuid- en Noord-Beveland, no. 17, A.J. Barth en Drs. A.L.
Kort, Goes, 1992.
De gymnastiek voor alle standen, benevens eene afbeelding der werktuigen. J.K.A. Cromjongh, Amsterdam, 1853, 2e druk.
"Om het algemeen volksgeluk", Gedenkboek bij het 200-jarig bestaan van de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen, Drs. W.W.
Mijnhardt en Prof. Dr. A.J. Wichers, Edam, 1984.
Samenspel, Voorlichtingsblad Gemeente Goes, september 1992.
Economische en sociale geschiedenis in hoofdlijnen, Prof. P.J. Bouman, Amsterdam, 1961.
30
