J. BOOGAARD
11. Overige molens in Goes
In de negentiende eeuw is er nog een aantal molens in Goes in bedrijf geweest. Enkele willen we de
revue laten passeren:
- De rosmolen "De Vos." In 1770 wordt deze al genoemd. Het was een boekweitmolen, gelegen
tussen de Oostwal en de Sint Jacobsstraat. 1850 is de eigenaar J.H.C. Kakebeeke. Deze krijgt
op 11 januari 1856 van de gemeente een vergunning om de door paarden aangedreven molen te
vervangen door een stoommeelfabriek, pellerij en grutterij.(46) De fabriek is in 1888 afgebrand
en niet meer herbouwd.
- In 1823 verkrijgt Boudewijn Almekinders toestemming tot het stichten van een boek
weitmaalderij in de Ossenhoofdstraat. Waarschijnlijk was dit ook een rosmolen. In 1832
bestond het bedrijf nog.
- De dubbele oliemolen op het noordoostelijk bolwerk buiten de Bleekeveldsepoort. Dit is
ongeveer de plaats waar nu de houtloodsen staan. Op kaarten uit 1744 en 1751 komt deze molen
voor.(470)
In 1832 is deze molen verbrand. De eigenaar was toen, ook daar Willem Frederik van der Burcht
van Lichtenberg. In 1854 doet een molenaarsknecht uit Ovezande, Adriaan Boer, nog een
poging om op die plek een nieuw molenbedrijf te stichten. Hij krijgt vergunning van de
gemeente, maar het plan wordt uiteindelijk niet gerealiseerd.(48)
- Windmolen "De Arend" moet gestaan hebben buiten de wallen op één van de schansen ten westen
van het havenkanaal. Momenteel ligt daar sportpark "Het Schenge."
12. Een verdwenen bedrijfstak.
In de loop van de negentiende eeuw ging het windmolenbedrijf langzamerhand achteruit. De
uitvinding en de opkomst van de stoommachine was daar zeker debet aan.
In Goes bestond geen molenaarsgilde. De molenaar was in principe een vrij ambachtsman, maar
door het molenrecht was hij toch aan allerlei regels gebonden. Ook toen de molenaars van pachters
eigenaars werden, waren de condities bij verkoop van een molen een nauwkeurige kopie van het
molenrecht, met al zijn beperkende regels. De molenaars gingen gebukt onder die verouderde
regels, waar concurrerende fabrikanten niets mee van doen hadden. In de gemeenteraadsnotulen
van 16 december 1856 lezen we dat de molenaars Jan Olbertijn en Jan Adriaanse vermindering van
cijns vragen voor hun molens. Hun motivering was dat zij groot nadeel ondervonden van "het
oprigten eener stoommeelfabriek in deze gemeente door de heer J.H.C. Kakebeeke", terwijl zij
gehinderd werden door "uit een beschermingsstelsel afkomstige drukkende lasten".(49)
Was het pogen om tot lastenvermindering te komen een manier om de bedrijfsvoering te
verbeteren, een andere manier was het proberen om de concurrentie te elimineren en het eigen
bedrijf te vergroten. Diverse malen hebben molenaars in Goes geprobeerd om deze methode toe te
passen.
De eerste die dit deed was Pieter Remijn: in 1801 verwierf hij "De Koornbloem", in 1810 "De
Grenadier" en in 1823 "De vijf Gebroeders."
Ook Pieter van Kleynputte, eigenaar van achtereenvolgens "De Hoop" en "De Grenadier" en
Willem Frederik van der Burcht van Lichtenberg, eigenaar van respectievelijk "De Grenadier" en
"De Hoop" poogden dit.
De laatste molenaar die het probeerde was Leendert de Jonge Fzn. Hij verwierf achtereenvolgens in
1885 "De Koornbloem", in 1895 "De Eendracht" en in 1896 "De vijf Gebroeders"
58
