y
X-RAY
L
KREUKELMARKT 12 GOES TEL: 01100 - 30890
VOOR SPEELSE WINTERAVONDEN
MODE VAN:
SINT JACOBSSTRAAT 19 VLISSINGEN TEL: 01184 -12377
20 oktober 1963
Staz
ewski
In Polen Is men van de kwaliteit af
gebleven, tót de Mof uitvond dat
al die koffers vol Arp, Gorin, Char-
choune, zo'n verrekte communist
van een Léger, Huszar, Seuphor,
Ozenfant, Prampollni, Schwitters,
Van Doesburg, Delaunay, Mar-
coussis, Picasso, Calder, Vordem-
berghe, Hélion, Herbin, en Hendrik
Werkman zowel entartete als
judlsche Kunst In de Lodzer dreven
hadden gebracht. Er werd een
vernietigingsplan opgesteld maar
het einde van de oorlog kwam te
snel om het uit te voeren zodat dié
schade beperkt bleef.
En zo komt het dat het Sztuki-
museum nu de droom van de we
thouder Smolik en de kleine groep
rond Stazewski en Wladyslaw Sztre-
minski werkelijkheid maakt.
Com
postti
e
1930,
olie
OP
doek
.col
lectie
muse
im
Sztuki
Lodz
in het studentencafé, de gunsten verdoken in veel prik-
wol en altmodische slobberbroeken. Zuipen dat ze kun
nen (en doen)!
De Poolse wet kent -Nederland let op uw Saeckl- geen
onderscheid in het beleven der lichamelijke oefeningen.
Wie In het vrijer geachte Laagmodderland een willige
jongeling beneden de 21 jaren ter hand neemt, mag re
kenen op enkele Jaren kerker. In Polen blijkt de alge
mene grens bij 15 lentes te liggen zodat de talentscout
zijn eerste hartaanval niet in verbeten ledigheid hoeft te
verwerven.
Het Huis des Heren heeft gelukkig vele kamers.
Henryk Stazewski is zo'n kofferheld. Hij is negenenzestig
nu, in Lodz en -natuurlijk- te spreken. In het museum hangt
nogal wat van zijn hand, streng geometrische kunst naast
een meer losser vormverloop In fascinerende kleuren.
Deze man van het eerste uur werkt nu aan beschilderde
-veel blauw en grijs- houtreliêfs en is druk doende zijn oor
logsschade in te halen. Het Teutoons geweld heeft hem
en zijn werk niet gespaard. Er is veel verwoest en nu is de
man bezig aan de hand van werkschotsen en simpel
weg vanuit de herinnering tweede versies te fabrieken.
Dat lukt aardig. Stazweski signeert ze met het oorspron
kelijke en het tweede jaartal zodat de markt zich niet
belazerd hoeft te voelen.
Hij praat heel boeiend over Parijs, Mondriaan, Ella Hoy-
ack zowaar, over Vantongerloo met zijn in '14-'18 bij een
gasaanval beschadigde ogen, over Van Doesburg die
hij zeer hoog schat, over de ongenaakbare Engelse
creatie Miss Marlow Moss, over tout Meudon, Cercle et
Sztuki.Het museum. De kern komt uit de koffer. Het con
structivisme, de mooie Jaren van een nieuwe wereld, ge
dachten over een andere wereld
althans. Stel je voor: een koffer vol
nieuwe wereld wordt In Parijs op
de trein gezet, reist half Europa
door, van West naar Oost, langs al
die wachtende mensen op per
rons, dwars door stoom en smook,
over grenzen die nog echte gren
zen zijn.
Zeg maar: jaren dertig. In Polen
hebben jonge kunstenaars, zo
goed als elders, hun opvattingen
over kunst en samenleving ver
woord en gestalte gegeven. Stijl?
Het zal eerst en vooral het verslag
zijn van een geestesgesteldheid,
een levenshouding. Contactpunt-
jes met een ideologie die bezit
door kennis tot het gebied van ve
len heeft verklaard. De beeldtaal
is niet langer volks of anekdotisch
regionaal maar internationaal.
Voor direct gebruik, dus.
De Polen gaan op weg. Wat ge
beurde In Rusland krijgt een span
nend vervolg In Parijs, waar het
aanspoelsel van de wereld zich
een weg naar het licht vecht. Als ze
terugkomen uit dat brandpunt zijn
de koffers vol. Kunstenaars verza
melen kunstenaars, niet uit eigen
belang. Al tevoren stond vast dat
ze Polen aan een boeiend refe
rentiekader zouden helpen. Ko
men de westerlingen niet naar Po
len dan gaan de Polen hun kunst
halen. De koffers worden uitge
pakt In het museum van Lodz dat
later de dan fameus geworden
collectie in eigendom krijgt: een geschenk van schilders,
beeldhouwers, fotografen en ontwerpers aan het volk.
Maart 1930 stapte Henryk Stazewski
In Parijs op de trein met in zijn koffer de eerste twee schil
derijen, een Charchoune en een Torres Garcló, voor het
kunstenaarsmuseum van Lodz. Een jaar daarna telde de
verzameling al eenentwintig nummers, twee jaar later vij
fenzeventig. In korte tijd kwamen daar nog eens 35 werk
en bij zodat wat nu de kern van Sztuki heet, afgaand op
de namen, een bezit van vele miljoenen vertegenwoor
digt.
n
Carré, Abstraction Création en alle andere zaken die de
ouderwetse salons hebben vervangen, over het al even
boeiende Pools-Russlsche paar Sztremlnski-Kobro en -
een beetje- over zichzelf.
Wat een Jongeman die op school hoort te zitten, met al
die zaken moet?
Waren ze zelf ook niet wat aan de jonge kant toen ze
begonnen met hun tijdschriften en pamfletten in groepjes
als a.r„ Praesens en Blok? Ja, maar dat Is voor het verge
ten, net als die scholen, de kritieken, de opbouw en de
afbraak. Hoewel, afbraak, dePoolse avantgarde is
nooit helemaal uit beeld geweest. Het is gevoelig and
ers dan in Rusland, weet Stazweski. Ga maar kijken naar
het Ruslandmuseum. Daar wordt onderscheid gemaakt
tussen Russische en Sowjetkunst. De abstracten, suprem-
atisten, rayonlsten en constructivisten zijn weggezuiverd.
Niet volks genoeg. Te moeilijk. Teveel vragen zonder
duidelijke antwoorden. Ze willen
volkse heren en dames zien, mid
den in de arbeidsleg, óp naar
beter. Blozende wijven In wui
vende korenvelden. Veel heup,
veel tiet en vlaggen. Kranig mans
volk met een koppel duiven ach
ter de gulp. Beulen en sleutelen.
Onze spierballen voor Het Vijfjaren
plan.
Wat betere vorm? Er is geen be
tere dan een goede en die is -
helemaal niet toevallig- van over
heidswege vastgesteld.
Lodz, het grauwste grijs van Polen, als bedevaartsplaats.
Een niet al te fraai museum in een stad die beter verdient
maar het wel nooit zal krijgen. Is het een beginpunt, een
eindstation aan de industriële lijn? De fabrieken en hun
speelgoed, slaven van de dag, diefjes van dé nacht,
leven en lijden In de Wojwod. Het is vooral de Droom
van Sztuki, kunst als de betere keuze. Zijn twee, drie, vier
kamers groot genoeg om deze Droom uit de Koffer te
bevatten? Of gaat de droom verder, over de vlakte,
naar een nieuwe verte, het wenkend perspectief?
Het is vroeg en het station koud rond een koffer met een
restje droom. OWot)erl963. -<7