leving, waarin iedereen en alles een vaste plaats heeft, is aan het wanke
len. Groepen stellen hun eigen idealen en belangen voorop. In dat licht ge
zien kan de heiligenverering gebruikt worden als propagandamiddel voor
groepsbelangen, niet alleen maatschappelijk of politiek, maar ook in reli
gieus opzicht. Daar waar het volk instinctief aansluit bij de folklore,
weet de kerk, inspelend op de religieuze emoties, haar theologische visies
via de geliefde heilige aan de man te brengen en, wat Anna betreft, vooral
aan de vrouw te brengen.
Welke plaats neemt St-Anna nu in temidden van al deze „hemelbewoners"?
Rond 1500 behoort zij tot de populairste heiligen, even lijkt het of zij
zelfs Maria voorbij streeft.
„Help St-Anna met u derde" is een veel gehoorde kreet in de late middeleeu
wen. Daarmee worden Jezus, Maria en Anna bedoeld, tezamen een machtig trio,
dat talloze malen is uitgebeeld in de zg. Annatedrieënvoorstellingen (zie
ill.)Anna vormt in deze trits het middelpunt.
Zonder volledig te willen zijn -er zijn zo'n dertig patronaten- zullen we
nagaan welke groepen St-Anna vereren in deze periode. Anna is, zoals uit
het voorgaande bleek, na twintig jaar kinderloos geweest te zijn, moeder
van een groot en heilig geslacht geworden. Zij huwde driemaal en haar leven
als huisvrouw was voorbeeldig.
Die gegevens vormen de basis voor de indeling van haar vereerders, sterk
variërend naar tijd en plaats. Huisvrouwen verkiezen haar als patrones, om
dat Anna fungeert als het proto-type van de deugdzame huisvrouw. Ze is
godsdienstig, gehoorzaam aan haar man, voedt de kinderen op en is meestal
thuis. Daarmee is de plaats van de (huis)vrouw in de samenleving duidelijk
gemarkeerd.
Jonggehuwden roepen haar aan voor een gelukkig huwelijk en een rijke kin
derzegen; zij treedt op als beschermster van zwangere vrouwen. Onvruchtbare
vrouwen kunnen een bedevaartstocht maken naar b.v. het Duitse plaatsje Dü-
ren, waar ze de zgAnnagordel omgehangen krijgen, die de vruchtbaarheid
zou bevorderen. Maar ook gebeden voor het beeld van St-Anna zouden succes
moeten hebben, zeker als dat op dinsdag geschiedde, de Annadag bij uitstek.
Trouwlustige meisjes riepen vaak de hulp van Anna in bij het verkrijgen
van een man. Als het meisje erg bang was om „op St-Anna's schapraai" (=kast)
te blijven zitten, d.w.z. ongehuwd te blijven, maakte ze een bedevaartstocht
naar Molenschot bij Breda, waaraan de zegswijze verbonden is: naar St-Anne-
ken voor een manneken
Soms was de invloed van St-Anna iets te groot vóór het huwelijk met het ge
volg, dat het meisje in verwachting raakte. Een anekdote ter verklaring
van het spreekwoord: „daar loopt wat van St-Anna onder" (=dat kan (sexueel)
niet helemaal door de beugel) illustreert dat feit. Een pastoor vraagt het
paar voor de inzegening van het huwelijk welke klok geluid zal worden bij
het betreden der kerk. De ene klok draagt de naam van de moeder-maagd Ma
ria, de andere van de moeder Anna. Het bruidje slaat daarop de ogen neer
en fluistert: „Ach, meneer pastoor, laat er maar iets van St-Anna onderlo
pen" 22)
In ruimer verband kan men Anna's invloed op de vruchtbaarheid doortrekken
naar de vegetatie. Zij bevordert de groei van grassen en is beschermster
van de hooiers; haar feestdag valt in de zomertijd, 26 juli, dus in de
hooimaand. Er zijn nog meer tekenen die wijzen naar de vruchtbaarheidsfunc
tie: de oudste cultusplaatsen liggen aan water (bron, rivier of zee) en er
bestaan nogal wat Annabronnen, die geneeskrachtig water leveren en zwan
gerschap bevorderen.
53
