Maar zij bevordert niet alleen het leven. Soms zaait ze dood en verderf
onder al diegenen die haar vereerders bedreigen, zoals in sommige exempe
len (geestelijke vertellingen) geïllustreerd wordt. Anna krijgt dan zelfs
demonische trekken 23)
Anna's betrokkenheid bij de dood blijkt in positieve zin uit haar bijstand
van de stervenden. In „Historie, die Ghetiden ende die Exemplen" (1496)
(K.B. 150F36) lezen we:
in de uren ons doots wilt ons moet'licken bistaen ende verdriven van
ons al d'vianden bedriechnissen (viant duivel)
En wilt onse ziele brengen tot die eeuwighe vruecht des hemels (fol.
69 recto)
Anna is voorts patrones van de scheepslieden, die haar o.a. aanroepen voor
een gunstige wind. Zij vervult dus de functie van reisbegeleidsterEen
bekend exempel vertelt ons de lotgevallen van een schipper uit Sluis, die
terug kwam uit Engeland. Vlak voor de thuishaven raakt het schip in nood
door mist en windstilte, even daarna begint het te stormen en te onweren.
Op aanraden van een der schepelingen bidt men tot St-Anna en belooft men
na thuiskomst haar beeld te bezoeken (in St-Anna-ter Muiden?) en te „offe
ren". Het gebed heeft onmiddellijk succes: de zon breekt door en het schip
vaart de haven binnen.
Schippers zouden Anna vereren, volgens devote literatuur, omdat zij „het
schip van de kerk" is, dat een schone lading vervoerde (Maria).
Al heel vroeg komen we bij deze groep uitingen van verering tegen, niet
alleen in Kampen en Zierikzee, maar ook in Bretagne.
Kooplieden vereren haar waarschijnlijk, omdat op haar feestdag het evange
liegedeelte wordt voorgelezen, waarin een handelaar zijn parels verkoopt
om die ene parel in bezit te krijgen (Matth. 13)Maar niet alleen de rij
ken vereren haar. De armen hebben een bijzondere devotie tot Anna, omdat
zij en haar man de behoeftigen steeds rijkelijk bedeelden. Anna kan armoe
de omzetten in materiële rijkdom. Wie Anna vereert, gaat het letterlijk en
figuurlijk voor de wind!
Door haar machtige positie temidden van de heiligen, dichtbij Maria en Je
zus, wordt zij tenslotte aangeroepen in alle nood. Haar hulp is gewenst
tijdens uitbarstingen van de pest en zo ontstaan verscheidene Annahospita-
len
Overeenkomst met moedergodinnen
In haar dubbelfunctie -het beheersen van de cyclus geboorte en dood- komt
Anna overeen met de moedergodinnen uit de oudheid. Het christendom is van
oorsprong „mannelijk" ingesteld: God de Vader, de Zoon, de Heilige Geest,
apostelen en kerkelijke bedienaars. Dat is een flagrante tegenstelling met
de voor-christelijke periode in deze streken, waar godinnen vereerd werden
die de grote „Moeder Aarde", het „Levensmysterie" symboliseerden.
De kloof tussen die twee werelden wordt voor een deel opgevuld door de op
komst van de Mariaverering. Maria krijgt in het Nieuwe Testament nauwelijks
een plaats, maar naarmate de tijd vordert, sluipen er vooral onder invloed
van volkse verering steeds meer vrouwelijke elementen het christendom bin
nen 24)Na en naast de Mariaverering ontstaat de cultus rond de Heilige
Anna. Zij staat echter niet alleen: St-GertrudisSt-OntcommerCatharina,
Barbara e.a. worden in toenemende mate vereerd.
De meest bekende moedergodin uit deze streek is Nehalennia. Zij wordt met
verschillende attributen afgebeeld, zoals een mand vruchten (als symbool
54
