Noten en aantekeningen
1De prostitutie kwam reeds terloops in aflevering 2, noot 40 ter sprake. Er zou met de ermee samenhangende
factoren een afzonderlijke beschouwing aan gewijd kunnen worden. Voor Leiden geschiedde dit door Huit-
zing (1982). In andere steden moet er een soortgelijke ontwikkeling zijn geweest. In Zierikzee echter ontbrak
het geneeskundig toezicht op de prostitutie. Ziekten als syfilis kunnen hier zijn ingevoerd door scheepvaren-
den of door op avontuur beluste stadgenoten na een bezoek aan Rotterdam of een andere (haven)stad.
2. Ten aanzien van de vroedvrouwen in vorige eeuwen zijn nog vier dingen vermeldenswaard:
a) Behalve de eerder genoemde leerboeken kan in Zeeland in de zeventiende eeuw nog van betekenis zijn ge
weest het werk van Comelis Kelderman, Stadschirurgijn te Brugge: Amp! ende Plicht der vroedvrouweneer
tijds verschenen in 1697, waarvan nu een reprografische herdruk is tot stand gekomen, met een inleiding van
Dr. P. Boeynaems, in de serie Librije der Geneeskunst, nr. 7, uitgegeven door Stafleu, Alphen a/d Rijn, Brus
sel.
b) Over Jacoba van de Putte (aflevering 1. Kroniek 1981. p. 38) werd in de Stadsnotulen van Zierikzee nog
een aantekening gevonden, die er op wijst hoe het toezicht op de vroedvrouwen sedert 1745 duidelijk was
versterkt en zelfs wat bureaucratisch is geweest: 8 november 1759 Jacoba van de Putte in Sept. 1749 op de
ordinaire wijze geëxamineerd en in staat bevonden de vroedkunde te exerceeren. Onlangs werd haar zuster
bedlegerig, waardoor zij in haar Plaats had gefungeerd, waarop de baljuw eenige dagen geleden haar had-
de doen interdiceeren, de Vroedkunde verder te Exerceeren. buiten twijfel op fundament, dat ze de eed niet
had gepresteerd, die ze wel had getracht te doen, maar daartoe niet was geadmitteerd.
c) Aletta van Meerendonk (aflevering 2, Kroniek 1982. p. 37) behoorde tot een in Zierikzee door de redding
van vele door het zeewater bedreigde mensenlevens bekend geworden familie, beschreven door Nagtglas
(1867), en Bal Snijders (1876). Zie ook: Zierikzee in de zeiltijd. De levensredder Jan van Meerendonk (1799-
1880), uitg. ..Slavenkas", Zierikzee 1983.
d) Krina Kastelijn (aflevering 2, Kroniek 1982, p. 44) had ook al in 1872 vanuit Uitgeest samen met Elisabeth
Moelijker en een vijftal anderen gesolliciteerd, en gaf als referentie op prof. Lehmann te Amsterdam. Zij was.
blijkens een schrijven van de heer Zuurdeeg van 23 dec. 1876 CorrespB. en W., nr. 262bis) aan de gemeen
teraad van Zierikzee. een vrouw van onberispelijk gedrag, beschikkend over een sterk lichamelijk gestel.
3. Lunsingh Scheurleer (1971), Van Lamoen (1981).
4. Met een begeleidend niet gepubiceerd verslag uitgebracht door het Centraal Laboratorium voor onderzoek
van voorwerpen van kunst en wetenschap, 1976 (27 pag.) van de hand van mw. De Bois.
5. Van Dijk en Roorda (1979), p. 35.
6. Met een begeleidend schrijven van de Commissaris der Koningin in Zeeland dd. 24 October 1895 aan het
college van B. en W. in Correspondentie B. en IV., 1895. nr. 728.
7. Van der Meij-de Leur (1974), pp. 129-135.
8. Uil (1979).
9. Van der Meij-de Leur (1974), pp. 110-128; Keikes (1981).
10. Preskauer (1958).
11. Van Tussenbroek (1912), pp. 251-253: Treub (1919), pp. 719, 720: De Snoo (1022), pp. 276, 277, 281.
12. Bevolkingsregisters van de gemeente Noordgouwe, geraadpleegd te Brouwershaven.
13. Een interessante verantwoording van het verloskundig onderwijs in Rotterdam, en van de verschillende tijdfa-
sen van het onderwijs aan de Rotterdamse vroedvrouwenschool (thans het Rijksopleidingscentrum voor ver
loskundigen) is gegeven in het gedenkboek Rijkskweekschool voor vroedvrouwen te Rotterdam 1882-1982,
een uitgave van het Ministerie voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne te Leidschendam, 1982, met artikelen
van E. Scholte, M. J. van Lieburg, R. O. Aalbersberg en A. Sikkel. Het geeft voorts enige literatuur-opgaven,
die niet in ons overzicht werden vermeld.
Facetten van het onderwijs in de Amsterdamse vroedvrouwenschool, waar M. A. Enzlin-Steketee werd opge
leid, kan men vinden in het Tschr. voor Soc. Geneesk. 1961, pp. 617-650 in de bijdragen van VV. Huitema.
G. J. Kloosterman, R. F. van Wering, W. Swager en R. Omers.
14. Van Sloten (1980).
15. Aflevering 2 (Kroniek 1982), p. 36 en noot 21: men leze voorts de recente beschouwing van Knegtel (1983).
16. Het eerste wijkgebouw was destijds gevestigd aan de Oude Haven, nu Havenpark 18.
17. Van Tussenbroek (1911).
18. De leidsters-docenten zuster Goudswaard te Zierikzee en mevrouw Priemis-Meijers te Renesse hebben
destijds pionierswerk verricht. Verder zijn als zodanig hier nog in functie geweest zuster A. T. Lukkien en
mevrouw Scheick-Hoogendoorn.
71
