Hier is verborgen..
door drs. J. Geers
Hier is verborgen... zo begint op verscheidene grafstenen op joodse begraafplaatsen de zin,
die vermeldt wie daar begraven is. Hier is verborgen... dat geldt ook voor de joodse begraaf
plaats in Zierikzee. Want verstopt lijkt die te zijn achter de woningen aan de Grachtweg.
Meer bekend zal de ligging zijn bij de leerlingen van de school, die op aangrenzend terrein
staat, met alle bezwaren van de gemakkelijke toegankelijkheid van die kant.
De begraafplaats is een herinnering aan de joodse bevolkingsgroep, die er eens te Zierikzee
was. Een groep, die nooit groot in getal zal zijn geweest; in 1852 wordt een aantal van 91
genoemd en dat is in de periode 1851-1878 het hoogste getal. Als vaak waren zij handelslie
den en sommigen herinneren zich nog namen van joodse winkeliers in 1940.
Op 7 januari 1799 moest de Gemeenteraad van Zierikzee een beslissing nemen inzake een
verzoek van joodse zijde om een huis te mogen huren of te kopen ten einde daar gods
dienstoefeningen te houden en om buiten de stad een terrein voor een begraafplaats te ver
krijgen. Het duurt tot 17 april van dat jaar, voordat de Raad op advies van daartoe ingestel
de commissies besluit aan het verzoek te voldoen.
Volgens een artikel in de Zierikzeesche Nieuwsbode van 5 augustus 1921 van de hand van
P. D. de Vos waaraan deze en andere bijzonderheden ontleend zijn, kwam men aanvanke
lijk samen in het huis van Zadok Levi, een winkelier die aan de Oude Haven woonde. Dit
wijst ook al op een niet omvangrijke groep. Voor het jaar 1809 wordt een getal van 25 zie
len genoemd. Blijkbaar is het aantal Joden daarna toegenomen, want in 1825 wordt een sy
nagoge gebouwd in de Meelstraat. Op 2 september werd de synagoge ingewijd. De heer
E. Pino, voorzanger en onderwijzer, hield ,,een zeer gepaste redevoering in de Nederduit-
sche taal". ,,Den 3den Sept. bij het gewone gebed, werd door voornoemde heer E. Pino we
der eene toepasselijke redevoering in de Hoogduitsche taal gehouden, en eindelijk bij het
eindigen der sabbath dit zo gedenkwaardige feest gesloten".
Vijftig jaar later, in 1875 dus, werd het vijftigjarig bestaan der synagoge gevierd. Het pro
gramma daarvan is bewaard gebleven. Dat is ook het geval met het programma der gebeden
en ceremoniën bij de inwijding van de hernieuwde synagoge. Deze vond plaats op 24 au
gustus 1888. Dit programma was tevens bewijs van toegang.
De joodse gemeenschap bleef klein en op den duur werd voor deze weinige mensen de last
van een synagoge te onderhouden en een godsdienstonderwijzer te salariëren te zwaar.
Daardoor moest het besluit genomen worden de gemeente op te heffen, wat op 18 juni 1922
gebeurde. De synagoge werd verkocht en veranderde in een woonhuis.
Wat over bleef was de begraafplaats, waarvan ook na 1921 gebruik gemaakt zou worden.
Het is bekend dat men, zolang men nog geen beschikking over een eigen begraafplaats had,
wel in Middelburg begroef. Dat was dus voor 1799. Vrij spoedig nadat het terrein ..agter het
zoogenaamde Leproosenhuis aan de Gragtwegt buyten de Noordhavenpoort dezer stad"
was toegewezen, vond daar de eerste begrafenis plaats en wel van een kind van Benjamin
Levi Wolf.
Van de Joden die in de Tweede Wereldoorlog in Zierikzee woonden, zijn er slechts weini
gen teruggekeerd, waaronder de heer Labzowski en één van zijn drie dochters. Hun ge
meenschap is verleden geworden. Getuige van hun aanwezigheid, die er eens was, is de be
graafplaats. Verborgen...
87